Διαχρονικά φεμινιστική, η Γαλάτεια Καζαντζάκη, μέσα από το έργο της «Γυναίκες» μας τοποθετεί στις εν δυνάμει σκέψεις μίας γυναίκας το 1930, που ταυτίζονται αδιαμφισβήτητα με σύγχρονες ανησυχίες των γυναικών.
Ψαχουλεύοντας στη βιβλιοθήκη της γιαγιάς μου ψάχνοντας να βρω μία συντροφιά για να δροσίσει τις ζεστές καλοκαιρινές μέρες στο χωριό, έπεσα πάνω σ’ ένα μικρό βιβλίο 150 σελίδων. Συγγραφικό όνομα: « Γ. Καζαντζάκη». Νομίζοντας πως αποτελεί υλικό του Νίκου Καζαντζάκη το άρπαξα και μόνο όταν κατέβηκα τα σκαλιά προς την αυλή συνειδητοποίησα πως επρόκειτο για γυναίκα συγγραφέα και μάλιστα την πρώτη γυναίκα του Καζαντζάκη, τη Γαλάτεια. Μην γνωρίζοντας περί τίνος πρόκειται έκανα την αναζήτηση μου παράλληλα με την ανάγνωση του βιβλίου και κατάλαβα πως ανακάλυψα μία σπουδαία προσωπικότητα.
Η Γαλάτεια Καζαντζάκη ως γυναίκα και οι ιδέες της
Γεννήθηκε στην Κρήτη, στις 8 Μαρτίου του 1881, σε μία οικογένεια λόγιων, δημιουργών, με ροπή προς την τέχνη. Με τον Καζαντζάκη βρήκαν ο ένας στα μάτια του άλλου τον νεανικό έρωτα που οδήγησε σ’ ένα γάμο 16 χρόνων. Φαίνεται όμως πως η δυναμική προσωπικότητά και η ισχυρογνωμοσύνη δύο ατόμων δεν χωρούσαν στο ίδιο καζάνι. Η ίδια, φύση αριστερή, ακολουθούσε την κομμουνιστική ηθική και δεν δίστασε να ασκήσει κριτική σε επικίνδυνες περιόδους. Ασχολήθηκε με τον γραπτό λόγο σε όλες του τις μορφές από μυθιστοριογραφία και θέατρο έως μετάφραση και παιδική λογοτεχνία.
Η «Γυναίκα» απασχόλησε αρκετά την Γαλάτεια Καζαντζάκη στο συγγραφικό της έργο, στο οποίο βλέπουμε την εξέλιξη της σκέψης της, καθώς περνούν τα χρόνια. Ως νεαρή είχε δημοσιεύσει κάποια κείμενα αντίθετα με την φεμινιστική θέση που ασκούσαν κριτική στις γυναίκες του Ηρακλείου, οι οποίες απολάμβαναν κάποιες πολυτέλειες και προέτρεπαν στην αφοσίωση στο γάμο και το σπίτι. Ωστόσο, η επιλογή της να κλεφτεί και να ζήσει ανύπαντρη για ένα χρόνο στην Αθήνα με τον Καζαντζάκη φαίνεται να κρύβουν την πραγματική της ματιά.
Στο μυθιστόρημα γνωρίζουμε 7 γυναίκες, διαφορετικών ηλικιών, που τους δένει ο δεσμός του αίματος, αλλά διαχωρίζονται από τα κοινωνικά τους χαρακτηριστικά. Οι ιστορίες τους μας παρουσιάζονται μέσα από γράμματα που στέλνουν η μία στη άλλη. Η συγγραφέας δεν ακολουθεί μία απλή σειριακή μορφή γραφής, αλλά επιλέγει να μας αποκαλύψει τα γράμματα με μία τυχαία σειρά, η οποία εν τέλει χτίζει τα γεγονότα πάνω στο πέρασμα του χρόνου.
Θα μπορούσαμε να πούμε πως τοποθετεί τη γυναίκα σε ένα συνεχές, πάνω στο οποίο μπορεί να πάρει διάφορες κοινωνικά κατασκευασμένες μορφές, όμως δεν χάνει την ιδιότητα της γυναίκας. Οι ανθρώπινοι προβληματισμοί που αφορούν τον έρωτα, την εργασία και τον κοινωνικό αποκλεισμό παίζουν κύριο ρόλο στη ζωή αυτών των γυναικών, που η συγγραφέα τις τοποθετεί σ’ όλες τις κοινωνικές τάξεις. Αυτό συμβαίνει με σκοπό να μπορέσει να εκφράσει τις απόψεις της Αριστεράς, που ενστερνίζεται εδώ και περίπου μία δεκαετία πλέον, μέσα από τα μάτια της κομμουνίστριας αδερφής, της κομμουνίστριας γυναίκας.
Γυναίκες που συναντά κανείς στο εν λόγω έργο
Η γυναίκα που φοβάται.
Ο φόβος της συνήθως προέρχεται από την ανησυχία της να συμπεριφέρεται σύμφωνα με τις προσδοκίες που θέτουν οι άλλοι για εκείνη, αλλά και από την ανησυχία της να χάσει τον ίδιο της το εαυτό, όταν αυτός συγκρούεται με τις επιλογές της. Η γυναίκα αυτή είτε κάνει την πρώτη, είτε την δεύτερη επιλογή, πάντα κουβαλάει τον φόβο που γεννιέται από εκείνο που δεν επέλεξε και η αμφιβολία του αν τελικά διάλεξε σωστά.
Η γυναίκα που επαναστατεί.
Εν συνεχεία της γυναίκας που φοβάται, έρχεται η γυναίκα που επαναστατεί. Η γυναίκα που επαναστατεί μπορεί να είναι φοβισμένη, μπορεί και όχι. Ο τρόπος που μία γυναίκα επαναστατεί διαφέρει. Μπορεί να επαναστατεί μόνο για τον ίδιο της τον εαυτό και να το κάνει, ενώ εξακολουθεί να συναντά τις κοινωνικές προσδοκίες. Μπορεί να επαναστατεί σε μία προσπάθειά της να αποβάλλει τον φόβο της σύγκρουσης. Μπορεί ακόμα να επαναστατεί για όλες εκείνες τις γυναίκες που δεν επαναστατούν. Η γυναίκα επαναστάτρια παίρνει πολλές μορφές και η Γαλάτεια Καζαντζάκη σίγουρα υπήρξε μία μορφή επαναστατική.
Η γυναίκα που εξαρτάται.
Ίσως αυτή η κατηγορία γυναίκας, να είναι μία κατηγορία ανθρώπου. Ίσως η εξάρτηση να είναι χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης. Γεννιόμαστε εξαρτημένοι από τον φροντιστή και πεθαίνουμε εξαρτημένοι από τις σκέψεις μας. Στο μυθιστόρημα της Καζαντζάκη μία γυναίκα μπορεί να εξαρτάται από τον έρωτα, είτε τον αληθινό, γνήσιο έρωτα, είτε τον έρωτα για τα υλικά πράγματα. Μπορεί ακόμη να εξαρτάται από την επιθυμία της για ανεξαρτησία, οξύμωρο σχήμα. Σίγουρα όμως φαίνεται να εξαρτάται από την ηδονή που της προσφέρει η εξάρτηση.
Η γυναίκα απέναντι στη γυναίκα.
Και μέσα σε όλα αυτά και στην προσπάθεια μίας πολυδιάστατης προσέγγισης της γυναίκας, η γυναίκα κρίνει την γυναίκα, τόσο από την πουριτανική, πατριαρχική θέση, όσο και από την ίδια την φεμινιστική θέση. Ακράδαντο γνώρισμα του παρόντος καιρού, το οποίο στέλνει ένα μήνυμα για αλλαγή προς την ένωση όλων των γυναικών για την κοινωνία και της κοινωνίας για τις γυναίκες.
Η νουβέλα της Γαλάτειας Καζαντζάκη, «Γυναίκες», αποτελεί ένα επίκαιρο βήμα για αναστοχασμό του αναγνώστη ως προς την θέση της γυναίκας, μέσα από το βλέμμα της ίδιας της γυναίκας, το βλέμμα του άνδρα και της κοινωνίας γενικότερα.
Πρόσφατα η ιστορία των «Γυναικών» της Γαλάτειας Καζαντζάκη μεταφέρθηκε και στο σανίδι από τον θίασο «Αντάμα». Φαίνεται πως η επιτυχία του έργου ξαναέφερε στο προσκήνιο την καυστική συγγραφέα, η οποία δεν εμφανίζεται στην ιστορία των συγγραφέων των αρχών του 20ου αιώνα. Σε αυτή τη δυστυχή παράλειψη σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε σίγουρα το γεγονός ότι ήταν, αν μη τι άλλο, Γυναίκα.
Κείμενο: Ελένη Ζετσίδου (Lavart)
