Η αρχιτεκτονική μπορεί να χαρακτηριστεί ως μία κοινωνική επιστήμη καθώς αναγνωρίζει, μελετά και επηρεάζει τις ανθρώπινες κοινωνίες
Κατοικούμε στις πόλεις ή οι πόλεις κατοικούν σε εμάς; Μέσα μας κρατάμε σχήματα κτιρίων, στο μυαλό μας έχουμε γραμμές διαδρομών, επιφάνειες δωματίων, κομμάτια υλικών και χρωμάτων τα οποία συνιστούν αναπόσπαστα τμήματα της ζωής μας. Πέρα από τα κτίρια που στεγάζουν τις δραστηριότητες μας και πέρα από τον μικρόκοσμο του διαμερίσματός μας, η αρχιτεκτονική βρίσκεται παντού γύρω μας καθώς εμπεριέχει τον σχεδιασμό των δημόσιων και ιδιωτικών χώρων όπου ζούμε, εργαζόμαστε και κοινωνικοποιούμαστε ενώ ταυτόχρονα ορίζει τους κανόνες που ασυνείδητα ακολουθούμε στην καθημερινότητά μας.
Η αρχιτεκτονική του σήμερα
Η αρχιτεκτονική σήμερα ανήκει σε μεγάλο βαθμό στο δίκτυο της καπιταλιστικής οικονομίας του σύγχρονου κόσμου με αποτέλεσμα τα παράγωγά της (δημόσια και ιδιωτικά κτίρια, δημόσιοι χώροι, αστικό περιβάλλον) να επηρεάζονται άμεσα από την λογική του οικονομικού κέρδους. Η ίδια η αρχιτεκτονική όμως δεν σχετίζεται καθόλου με αυτό, αντιθέτως ο πρωταρχικός και κύριος λόγος ύπαρξής της είναι η δημιουργία. Αυτή η δημιουργία όταν επηρεάζει μεγάλο τμήμα του πληθυσμού μίας πόλης ή μίας κοινότητας, κουβαλάει πάνω της μια μεγάλη ευθύνη για το αντίκτυπο που θα έχει σε αυτόν τον πληθυσμό, θετικό ή αρνητικό. Το αντίκτυπο λοιπόν της αρχιτεκτονικής είναι το αποτέλεσμα του σχεδιασμού και της παραγόμενης κατασκευής και όχι η ίδια η κατασκευή. Το κτίριο ή ο δημόσιος χώρος είναι τα υλικά αντικείμενα τα οποία εμπεριέχουν την αρχιτεκτονική, την εκφράζουν και την κάνουν πραγματικότητα γιατί η αρχιτεκτονική είναι και το βίωμα του χώρου, η αίσθηση και τα αποτελέσματα που προκαλεί στους χρήστες του.
Πώς θα ήταν λοιπόν οι σύγχρονες πόλεις αν ο στόχος δεν ήταν το οικονομικό κέρδος αλλά η συλλογική και ατομική ευημερία; Αν οι κατασκευές σταματούσαν να γίνονται αντιληπτές ως εμπόρευμα αλλά ως ένα μέσο για την βελτίωση της ζωής μας; Αν αρχίζαμε να βλέπουμε τα κτίρια ως έκφραση της σύγχρονης πραγματικότητας του ανθρώπου ή ως μια αποτύπωση της φαντασίας και των αξιών της κάθε κοινωνίας; Πώς θα έμοιαζε άραγε μία τέτοια αρχιτεκτονική;
Οι πόλεις που κατοικούμε είναι σχεδιασμένες σύμφωνα με τις ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου, εκείνου που κυρίως κατοικεί και αναπτύσσεται στον δυτικό κόσμο ή γενικότερα σε χώρες με ισχυρή οικονομία. Ο ορισμός των ανθρώπινων αναγκών και ο τρόπος που αυτές εκφράζονται μέσα σε ένα κτίριο ξεκίνησε σαν ιδέα από την δεκαετία του 1920 και το κίνημα του μοντερνισμού. Οι ιδέες αυτές εφαρμόστηκαν στην αρχιτεκτονική και τις συναντάμε ακόμα και σήμερα στα κτίρια τα οποία κατοικούμε και εργαζόμαστε αν και με το πέρασμα των χρόνων το μοντέρνο κατακρίθηκε και επαναπροσδιορίστηκε πολλές φορές. Στη συνέχεια, το μεταμοντέρνο ήρθε να αντιταχθεί τους κανόνες και την σκηνοθετημένη ζωή που πρότειναν οι αρχιτέκτονες του μοντερνισμού εισάγοντας νέες έννοιες και ιδέες. Ειδικότερα, στην περίπτωση του αστικού σχεδιασμού οι αρχιτέκτονες και οι πολεοδόμοι του μεταμοντέρνου κινήματος προσέγγισαν την πόλη ως έναν ζωντανό οργανισμό με περίπλοκες συνδέσεις που δεν μπορεί να λειτουργήσει παρά μόνο συλλογικά. Αυτή η ανάγνωση του αστικού περιβάλλοντος μπορεί να οδηγήσει σε έναν σχεδιασμό στραμμένο προς τον άνθρωπο ως μέλος ενός συνόλου και στην αντιμετώπιση των σύγχρονων πόλεων ως ένα περιβάλλον ζωτικής σημασίας για αυτά τα σύνολα, το οποίο οφείλουμε να προστατέψουμε και να εξελίξουμε. Στη σύγχρονη εποχή, η αρχιτεκτονική αποτελεί κομμάτι της οικονομίας και σε μεγάλο βαθμό τα έργα σχεδιάζονται και υλοποιούνται χωρίς να ληφθούν υπόψιν σημαντικά στοιχεία όπως η τοπική κοινωνία, το φυσικό περιβάλλον και οι αλλαγές που θα προκληθούν. Τα υλικά και οι μέθοδοι κατασκευής δεν επικεντρώνονται στην προστασία του περιβάλλοντος και την δημιουργία βιώσιμων κατασκευών με μικρό οικολογικό αποτύπωμα, αντιθέτως σχεδιάζονται και υλοποιούνται έργα μεγάλου κόστους από πλευράς υλικών και συντήρησης.
Υπάρχουν δύο μεγάλες θεματικές που ενώνουν την αρχιτεκτονική με τα μεγάλα προβλήματα του σύγχρονου κόσμου. Η πρώτη είναι η κοινωνική αρχιτεκτονική (social architecture) η οποία προσεγγίζει τον σχεδιασμό με βάση τις ανάγκες του ανθρώπου όχι ως μεμονωμένο ον αλλά ως μέλος ενός συνόλου. Η κοινωνική αρχιτεκτονική σπεύδει να λύσει άμεσα και πρωτοποριακά υπαρκτά προβλήματα σε μέρη που έχουν υποστεί καταστροφές και οι κάτοικοι χρήζουν άμεσης βοήθειας και στέγασης. Η δεύτερη είναι η βιοκλιματική-οικολογική και βιώσιμη αρχιτεκτονική (sustainable architecture) η οποία στοχεύει στον σχεδιασμό κτιρίων με σεβασμό προς το περιβάλλον. Το οικολογικό αποτύπωμα των κτιρίων, τα υλικά κατασκευής και οι στρατηγικές βιοκλιματικού σχεδιασμού που χρησιμοποιούνται είναι οι βασικοί άξονες πάνω στους οποίους κινείται αυτός ο τύπος σχεδιασμού. Πλέον στις μέρες μας σχεδόν κάθε κτίριο σχεδιάζεται με βάση κάποιους κανόνες βιοκλιματικού σχεδιασμού, οι αρχιτέκτονες προσεγγίζουν τα κτίρια τους από μία πιο οικολογική σκοπιά σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες, είναι όμως αρκετό;
Αρχιτεκτονική και κοινωνία
Το επάγγελμα του αρχιτέκτονα εμπεριέχει τον σχεδιασμό κτιρίων αλλά δεν είναι αυτός ο βασικός σκοπός. Οι αρχιτέκτονες έχουν την δυνατότητα να παράξουν χώρο μέσα στον οποίο οι άνθρωποι ζουν, δρουν και συνυπάρχουν. Η δυνατότητα να σχεδιάσει κανείς τον χώρο στον οποίο θα συμβαίνουν όλα τα παραπάνω είναι τεράστιας σημασίας και γι’ αυτό οι αρχιτέκτονες μπορούν να σχεδιάσουν στην πραγματικότητα όχι μόνο κτίρια αλλά “δοχεία” που συγκρατούν μέσα τους τη ζωή και εμπεριέχουν την δυνατότητα της αλλαγής μιας εν δυνάμει κοινωνικής αλλαγής.
Ένα σημαντικό παράδειγμα κοινωνικής αρχιτεκτονικής είναι το αρχιτεκτονικό γραφείο ELEMENTAL στην Χιλή το οποίο ιδρύθηκε από τον αρχιτέκτονα Alejandro Aravena. Το 2016 ο Aravena έγινε ευρέως γνωστός όταν ανέλαβε την επιμέλεια της Biennale αρχιτεκτονικής στη Βενετίας. Ήταν η πρώτη χρονιά που στον συγκεκριμένο θεσμό, έναν από τους σημαντικότερους για την σύγχρονη αρχιτεκτονική, ορίστηκε ως curator ένας αρχιτέκτονας που δεν ανήκει στους διάσημους, εμπορικούς αρχιτέκτονες της εποχής μας. Η ELEMENTAL αναλαμβάνει μεγάλης έκτασης δημόσια έργα αλλά κυρίως είναι γνωστή για οικιστικά έργα σε περιοχές που βρίσκονται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης όπου κοινωνικές ομάδες έχουν υποστεί σοβαρά πλήγματα από οικολογικές ή άλλες καταστροφές. Σημαντικό παράδειγμα ο επανασχεδιασμός της πόλης Constitucion στη Χιλή η οποία καταστράφηκε μετά από έναν ισχυρό σεισμό και ένα τσουνάμι το 2010. Λόγω της οικονομικής κατάστασης των κατοίκων αλλά και της συνολικής οικονομίας της χώρας οι κοινότητα δεν θα μπορούσε να ανακάμψει χωρίς τον καινοτόμο σχεδιασμό των αρχιτεκτόνων. Για τον Aravena είναι σημαντική η σχέση ανάμεσα στον σχεδιαστή-αρχιτέκτονα και τους χρήστες ενός έργου. Εξηγεί εμπεριστατωμένα στην διάσημη ομιλία του στο TedX τις ιδέες πίσω από τον σχεδιασμό των οικισμών που προαναφέρθηκαν και προτρέπει τους αρχιτέκτονες να συμπεριλάβουν στην μελέτη τους κατοίκους της κάθε περιοχής στην οποία αναλαμβάνουν ένα έργο, μετατρέποντας έτσι την διαδικασία του σχεδιασμού σε μία συλλογική πράξη που τους αφορά άμεσα.
You are currently viewing a placeholder content from Youtube. To access the actual content, click the button below. Please note that doing so will share data with third-party providers.
Αρχιτεκτονική και περιβάλλον
Η οικολογική κρίση είναι αν όχι το μεγαλύτερο ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της εποχής μας. Η αρχιτεκτονική οφείλει να λαμβάνει θέση στον διάλογο σχετικά με το περιβάλλον και την ανάπτυξη των σύγχρονων πόλεων καθώς φέρει μεγάλη ευθύνη σχετικά με το μέλλον του πλανήτη. Το οικολογικό αποτύπωμα πρέπει να απασχολεί τους σύγχρονους σχεδιαστές τόσο όσο και η αισθητική συνοχή των κτιρίων.
Μία ενδιαφέρουσα και πολύ σύγχρονη άποψη διατύπωσε σε συνέντευξή της η Μεξικανή αρχιτέκτονας Tatiana Bilbao όπου αποδομεί τον όρο βιωσιμότητα (sustainability) εξηγώντας πώς η βιωσιμότητα οφείλει να είναι κομμάτι της ζωής μας είτε σχεδιάζουμε κτίρια είτε όχι. Σχολιάζει τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται η βιώσιμη αρχιτεκτονική στις μέρες μας όπου ο όρος sustainable architecture είναι άμεσα συνδεδεμένος στην κοινή γνώμη με υπερσύγχρονα ‘’πράσινα’’ κτίρια τα οποία μπορούν να κατασκευαστούν αποκλειστικά μόνο στις ανεπτυγμένες χώρες με ισχυρή οικονομία. Άρα ο όρος της βιωσιμότητας περιορίζεται σε μία μερίδα του παγκόσμιου πληθυσμού αποκλείοντας το μεγαλύτερο κομμάτι της Γης από την οικολογική αντιμετώπιση των κατασκευών. Όπως αναφέρει η ίδια η βιωσιμότητα δεν είναι κάτι καινούργιο για χώρες χωρίς πόρους και χωρίς ισχυρή οικονομία όπως το Μεξικό, η επανάχρηση, η εξοικονόμηση ενέργειας και η ανακύκλωση είναι ο τρόπος ζωής τους.
Ο σχεδιασμός μπορεί να θεωρηθεί ένα είδος ακτιβισμού όταν χρησιμοποιείται για την δημιουργία καινοτόμων ιδεών που κάνουν πραγματικότητα αλλαγές αναγκαίες για τις σύγχρονες κοινωνίες. Συμπερασματικά, είναι σημαντικό η αρχιτεκτονική του σήμερα να έχει ως κύριο στόχο την επίλυση των σοβαρών προβλημάτων του σύγχρονου κόσμου. Οι σχεδιαστές διαθέτουν τις γνώσεις και τα μέσα για την αντιμετώπιση τοπικών προβλημάτων κοινωνικής ή οικολογικής φύσης αλλά και την ικανότητα να επέμβουν και να κάνουν την διαφορά σε παγκόσμιες κρίσεις όπως το προσφυγικό ζήτημα. Ο σχεδιασμός των κτιρίων οφείλει να προσαρμοστεί στον σύγχρονο κόσμο με στόχο την δημιουργία πόλεων που διατηρούν τον ανθρώπινο χαρακτήρα τους και εμπεριέχουν όλες τις κοινωνικές ομάδες έχοντας πάντοτε υπόψιν την προστασία του περιβάλλοντος. Η αρχιτεκτονική και ο σχεδιασμός έχουν την δύναμη της αλλαγής μέσα τους και ίσως ο καλύτερος τρόπος να αλλάξουμε το μέλλον προς το καλύτερο είναι να το σχεδιάσουμε εμείς είτε ως αρχιτέκτονες είτε ως ενεργοί κάτοικοι των πόλεων.
Κείμενο: Αφροδίτη Αυγέρου (Lavart)
