Όταν το έδαφος καταλαμβάνει τον άξονα z.
Το έδαφος στην νέα ελληνική γλώσσα ορίζεται ως: «το ανώτατο στρώμα του φλοιού της Γης, ως το υλικό που καλύπτει τη στέρεη επιφάνεια του πλανήτη και στην καθημερινή διάλεκτο ως η επιφάνεια πάνω στην οποία περπατάμε». Ο συσχετισμός της αρχιτεκτονικής με το έδαφος ξεκινάει ίσως από την απαρχή των χρόνων, όταν τα στοιχεία της φύσης αποτελούσαν τους μεγάλους αρχιτέκτονες. Ένα είδος αρχιτεκτονικής αδρά πλασμένο, χρονολογούμενο από την Κοσμογονία, ενώ μέχρι και τώρα διαμορφωμένο από τον άνεμο και το υγρό στοιχείο.
Η φύση του ανθρώπου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το έδαφος και τη Γη. Τα πέλματα μας, πολύ πριν τον εξευγενισμό του ανθρώπινου είδους ήταν μαθημένα στην άμεση επαφή με το έδαφος. Μαθημένα να τρέχουν, να περπατάνε, να κυνηγάνε πάνω σε αυτό, προσαρμόζονται σε κάθε καμπυλότητα της επιφάνειας της γης. Αυτή η μυϊκή μνήμη ίσως έχει καταγραφεί πλέον στο DNA του σύγχρονου ανθρώπου, με τα πέλματα μας να αποτελούν μία από τις πιο ευαίσθητες επιφάνειες του σώματος μας. Τα νεύρα που διέρχονται από αυτά, αποτελούν αποδέκτες χιλιάδων πληροφοριών οι οποίες έχουν ως τελικό παραλήπτη κάποιο ανθρώπινο όργανο ή αδένα ο οποίος συνδέεται με την διάθεση μας. Η ελευθερία του να περπατάει κανείς ξυπόλυτος έρχεται σε συνάρτηση με την πρωταρχική φύση μας και τη συνεχή αγωνία της μνήμης του σώματος μας να γυρίσει ξανά πίσω στην φύση. Ο άνθρωπος δεν νιώθει ότι έχει ξεντυθεί αν δεν βγάλει τα παπούτσια του, καθώς τα πέλματα αποτελούν ένα ακόμη κρυμμένο μέρος του σώματος, ομοίως με τα γεννητικά όργανα.
Αυτή η αίσθηση της αναγκαιότητας για επιστροφή στην φύση (μας), αρχίζει να διαφαίνεται και μέσα από την Αρχιτεκτονική. Από τα βίντεο νότιο-αμερικάνων στο YouTube που δημιουργούν κατοικίες με νερό σκάβοντας το έδαφος μιας μικρής ζούγκλας, μέχρι και μεγάλης κλίμακας οικοδομήματα με την χρήση του πηλού, η έννοια του εδάφους περνάει από την οριζόντια προκαθορισμένη υπόστασή της, στην τρισδιάστατη, καταλαμβάνοντας τον κάθετο άξονα.
Το χώμα αποτελεί το πλέον διαθέσιμο υλικό στις περισσότερες περιοχές της Γης και ένα από τα πιο διαδεδομένα. Η ιστορία και η εξέλιξη του ανθρώπου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την χωμάτινη κατασκευή που μας πηγαίνει πολλές χιλιάδες χρόνια πίσω. Άλλωστε, δεν υπάρχει κατοικημένη ήπειρος, που να μην έχει αρχιτεκτονική κληρονομιά στην ωμή γη, το ανθρώπινο είδος από κάπου όφειλε να ξεκινήσει. Αυτά όμως αποτελούν διαπιστευμένα δεδομένα και ενώ θα έλεγε κανείς πως ο κύκλος έκλεισε και οι νέες πρακτικές και μέθοδοι στην αρχιτεκτονική έχουν καταλάβει το τοπίο, η έννοια του εδάφους έχει επανέλθει ξανά στο προσκήνιο.
Σίγουρα για κάποιον με παραπάνω γνώσεις πάνω στον τομέα της αρχιτεκτονικής, γίνεται αντιληπτή η χρήση του για τον καθορισμό της βιοκλιματικής συμπεριφοράς, της ενεργειακής αποδοτικότητας και της εξοικονόμησης ενέργειας των κτιρίων. Πάρα ταύτα όλο και συχνότερα γίνεται πλέον η επιλογή πιο φυσικών υλικών στο χτίσιμο. Ξεφεύγοντας από μέρη που η αρχιτεκτονική απαρτιζόταν, ως επί το πλείστον, μόνο από φυσικά υλικά από τις απαρχές του κόσμου, όλο και συχνότερα πλέον παρατηρούμε την δημιουργία κτηρίων που μας φέρνουν ένα βήμα πιο κοντά με την ανάμνηση του ανθρώπινου είδους μας.
Η κατασκευή με πηλό έχει επιστρέψει στην καθημερινότητα μας και διεκδικεί δυναμικά τον τίτλο του πλέον μοντέρνου υλικού χτισίματος. Το συναντάμε μέσα από διάφορες μεθόδους, όπως για παράδειγμα το cob, που έχει επαναφέρει στην επιφάνεια την κουλ πλευρά του αγροτόσπιτου στην εξοχή και μπορεί να δημιουργηθεί γρήγορα σε λιγοστό χρόνο. Στα cob ο πηλός σε συνδυασμό με το άχυρο στοιβάζεται από ειδικό συνεργείο ή και από τους ίδιους τους ιδιοκτήτες, διαμορφώνοντας τον χώρο της κατοικίας. Η δυνατότητα να πλάσει ο άνθρωπος και να διαμορφώσει την κατοικία του αποτελεί κάτι που μας τραβάει πολλά χρόνια πίσω, καθώς με κάθε γραμμή και κάθε αποτύπωμα που τα χέρια αφήνουν πάνω σε αυτή την επιφάνεια, ταλαντώνουν ίσως κάποια αρχέγονη μνήμη της ύπαρξής μας.
O αιγύπτιος αρχιτέκτονας Hassan Fathy, προκειμένου να αντισταθεί στις επιτάξεις της δυτικής σύγχρονης αρχιτεκτονικής, έχτιζε με άξονα την νουβική λάσπη, αφουγκραζόμενος την πραγματικότητα της ζωής της χώρας του και τις ρίζες αυτής. Ακόμη και σε μία εποχή που ο μοντερνισμός κρατεί τα σκήπτρα στην αρχιτεκτονική, ο Fathy επιλέγει συνειδητά την λάσπη, κατηγοριοποιώντας σύγχρονα υλικά ως «ακατάλληλα» για τις ανάγκες των ανθρώπων για τους οποίους έχτιζε.
Στην Ιταλία έχουν ήδη χτιστεί οι πρώτες κατοικίες με πηλό με τη βοήθεια της τρισδιάστατης εκτύπωσης (3D Printing) και διάρκεια κατασκευής μόλις 10 ήμερες, αποτελώντας ένα παράδειγμα βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής, σε συνάρτηση όμως με την φύση.
Ενώ σε πολλές άλλες χώρες παρατηρούνται όλο και περισσότερα παραδείγματα χρήσης του εδάφους και επαναπροσδιορισμού του τρόπου σκέψης. Κατοικίες ή μεγαλύτερης κλίμακας οικοδομήματα που χτίζονται με διάφορες μεθόδους, όπως με την κατασκευή της ρευστής γης ή την αρχαία τεχνική της συμπιεσμένης γης σε καλούπια.
Ο άνθρωπος όσα χρόνια και να περάσουν, σε όποιο σημείο και αν φτάσει η εξελικτική πορεία του είδους του, πάντα θα αναζητά τις ρίζες του. Πόσο ελκυστικές είναι άλλωστε οι σκέψεις της ζωτικότητας που κρύβει το έδαφος και της σύνδεσής μας με αυτό; Αν το αίσθημα να πατάς ξυπόλητος στο έδαφος μπορεί να χαρακτηριστεί μοναδικό, τότε το να μπορείς να το αγγίξεις και να αντλήσεις δύναμη και σταθερότητα από αυτό, είναι σίγουρα κάτι που αξίζει να αφουγκραστεί κανείς.
Κείμενο: Νεφέλη Τσινοπούλου (Lavart)
