Στο Μπρονξ της Νέας Υόρκης, στις 26 Ιουλίου του 1928, γεννιέται ο καινοτόμος, ο ευφυής, ο μεγάλος σκηνοθέτης Στάνλεϊ Κιούμπρικ. Στα 17 του χρόνια, έφηβος ακόμα ξεκινά να ασχολείται με τη φωτογραφία και έτσι πιάνει τη πρώτη του δουλεία ως βοηθός φωτογράφου. Το 1951, μαζί με τον καρδιακό του φίλο Αλεξάντερ Σίνγκερ, θα χρηματοδοτήσουν από τις προσωπικές οικονομίες τη πρώτη δημιουργία, το ντοκιμαντέρ με τίτλο Day Of The Fight. Η εδραίωση του καλλιτεχνικού του ονόματος θα έρθει, όταν το 1960, αναλαμβάνει τη σκηνοθεσία στην επική ταινία Spartacus. Θα ακολουθήσουν, ανάμεσα σε άλλα φιλμ το Lolita (1962) και το Doctor Strangelove: or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb (S.O.S Πεντάγωνο Καλεί Μόσχα, 1964).
Το 1968 θα παρουσιάσει την ταινία επιστημονικής φαντασίας 2001: Α Space Odyssey η οποία, είναι ίσως και η σπουδαιότερη της καριέρας του. Με αφορμή λοιπόν τον ξαφνικό θάνατο του σκηνοθέτη, πριν από 19 χρόνια στις 7 Μαρτίου του 1999, την ξαναβλέπουμε σήμερα και θυμόμαστε το μεγαλείο της.
Πολλοί Την Είδαν, Λίγοι Την Κατανόησαν
Ένας μυστηριώδης μονόλιθος στοιχειώνει ολόκληρη την ανθρώπινη ύπαρξη από την εποχή του πιθήκου μέχρι την εποχή των διαστημικών ταξιδιών. Η εμφάνιση του, προκαλεί μυστήριο αλλά και αλυσιδωτές αντιδράσεις. Έτσι, το έτος 2001, το σκάφος Discovery 1 πραγματοποιεί ένα μακρινό ταξίδι έως τον Δία προκειμένου να διερευνήσει περαιτέρω την υπόθεση.
Το 1964 ο Κιούμπρικ συναντιέται με τον συγγραφέα του φανταστικού Άρθουρ Κλαρκ και οι δύο τους αποφασίζουν να συνεργαστούν για την ταινία, κρατώντας ως βάση ένα μικρό διήγημα επιστημονικής φαντασίας του δεύτερου με τίτλο The Sentinel. Έτσι το σενάριο χτίστηκε από κοινού. Ένα χρόνο πριν την προβολή της ταινίας, το 1967, το μικρό διήγημα θα μετατραπεί σε νουβέλα και θα κυκλοφορήσει πριν την πρεμιέρα προκειμένου να βοηθήσει στην κατανόηση της, πράγμα που δεν επιτεύχθηκε επαρκώς. Μέτα την πρώτη προβολή της ταινίας, κοινό και κριτικοί βρέθηκαν σε διχασμό καθώς από τη μια θαύμαζαν το αισθητικό αποτέλεσμα, από την άλλη η υπόθεση δεν μπόρεσε να γίνει καθόλου κατανοητή εξαιτίας της αφαιρετικότητας με την οποία στήθηκε. Ακόμα και σήμερα, τα όσα είδαμε επιδέχονται πολλαπλές ερμηνείες οι οποίες άνετα θα γέμισαν ολόκληρες βιβλιοθήκες.
«Ο Κιούμπρικ ήταν αποφασισμένος να δημιουργήσει ένα έργο τέχνης που θα διέγειρε τα συναισθήματα του θαυμασμού, του φόβου, ακόμα και του τρόμου, αν χρειαζόταν»
Ο Μονόλιθος
Ο ίδιος ο Κιούμπρικ εξήγησε πως το μυστηριώδες αντικείμενο με την εμφάνισή του βρίσκεται σε κάθε σημαντική στιγμή της ανθρωπότητας και για ανεξήγητο λόγο επηρεάζει την εξέλιξή της. Στο πρώτο κεφάλαιο έρχεται σε επαφή με τους πιθήκους πιθανότατα αφημένο εκεί από εξερευνητές του μέλλοντος ή ακόμα και από εξωγήινη ζωή. Στο δεύτερο, κατά τα πρώτα βήματα του ανθρώπου στο σύμπαν σημάνει ένα κοσμικό συναγερμό του οποίου τα αποτελέσματα δεν γνωρίζουμε. Στο τρίτο, εμφανίζεται κοντά στον πλανήτη Δία και στο τέλος της αναζήτησης των εξερευνητών και τέλος, στο τέταρτο, όταν ο αστροναύτης Ντέιβιντ καταλήξει κλεισμένος σε ένα δωμάτιο το οποίο λειτουργεί ως προθάλαμος προτού επιστρέψει στο σύμπαν και ξαναγεννηθεί. Αυτά βέβαια σε ένα «πρώτο επίπεδο ερμηνείας» όπως τόνισε. Από κει και πέρα, οποιαδήποτε άλλη ερμηνεία είτε είναι φιλοσοφική, μεταφυσική, θρησκευτική είτε συμβολική και υποκειμενική έχει χώρο να ξεδιπλωθεί. Μερικές από αυτές, θέλουν τον Μονόλιθο να είναι ένας συμβολισμός του κινηματογραφικού πανιού και των πεδίων των οποίων ανοίγει, τον Ντέιβιντ να σχετίζεται με τον Οδυσσέα το ταξίδι και την μάχη με τον Κύκλωπα και συνδέουν το τελευταίο αφαιρετικό κεφάλαιο, με τον αστροναύτη στο κοσμικό δωμάτιο, με τις Νιτσεϊκές θεωρίες.
Ο HAL 9000
Εκτός από τον Μονόλιθο, ο οποίος αν και αντικείμενο είναι σίγουρα πρωταγωνιστής, εξέχουσα θέση στην υπόθεση έχει και ο υπολογιστής ο οποίος ηγείται της αποστολής στο Δία. Ο HAL 9000 ελέγχει το σκάφος και φροντίζει να κρατά τους αστροναύτες υγιείς, αλλά δεν είναι απλά μια διεκπεραιωτική μηχανή καθώς διαθέτει τη νοημοσύνη ενός ευφυέστατου ανθρώπου. Για άγνωστους λόγους, θα πάρει τον έλεγχο, θα σκοτώσει ύπουλα ένα μέρος του πληρώματος και θα εγκλωβίσει τον Ντέιβιντ εκτός σκάφους, αλλά στο τέλος όμως, θα καταφέρει να ξαναμπεί στο σκάφος και να τον αποσυνδέσει σε μια σκηνή άκρως υποβλητική και ο HAL κάνοντας μια βαθιά επίκληση στο συναίσθημα προσπαθώντας να σωθεί θα μας χαρίσει μια από τις πιο τρομακτικές σκηνές (χωρίς βία) στη ιστορία των ταινιών επιστημονικής φαντασίας.
Η προσθήκη αυτή στην υπόθεση, λειτουργεί ως σχόλιο για την τεχνολογία, τη χρήση της, την παρεμβατικότητα της και την πιθανότητα να γίνει ανεξέλεγκτη στο μέλλον.
Τα Ειδικά Εφέ
Σε μια εποχή όπου η επιστήμη προχωρούσε ένα βήμα παραπέρα και εξερευνούσε τη δυνατότητα να φτάσει έως την άκρη του σύμπαντος, ο Κιούμπρικ με τη φαντασία του αλλά και βασισμένος σε επιστημονικές ανακαλύψεις, έφερε στη μεγάλη οθόνη όσα ο άνθρωπός δεν είχε καταφέρει να δει έως τότε. Με σκηνικά φτιαγμένα στο χέρι, μικρά άλλα και γιγάντια όπως η ρόδα που κατασκευάστηκε για να γίνει το σκάφος Discovery 1, το φιλμ κατάφερε να ρίξει μια καλή ματιά στο μέλλον. Το λαπτοπ, η τεχνητή νοημοσύνη, ασύρματες κλήσεις τύπου Skype, ταξίδια στο χωροχρόνο, όλα χώρεσαν. Ο ευρυγώνιος φακός του σκηνοθέτη έκανε το αποτέλεσμα να μοιάζει αδιανόητο να έχει γυριστεί εξολοκλήρου μέσα σε ένα στούντιο και πόσο μάλιστα πολύ καιρό πριν την ψηφιακή επεξεργασία των ειδικών εφέ. Το πιο συγκλονιστικό από όλα είναι η αληθοφάνεια η οποία ήταν τόσο θριαμβευτική ώστε το κοινό τότε, πίστεψε πως οι πίθηκοι οι οποίοι εμφανίζονται δεν είναι κομπάρσοι ντυμένοι με στολές, αλλά τα πραγματικά ζώα της ζούγκλας και απόρησε για το πως κατάφεραν να πειθαρχήσουν για τις ανάγκες του γυρίσματος. Για τους λόγους αυτούς, η ταινία κατάφερε να αποσπάσει το Όσκαρ Ειδικών Εφέ.
Ο Θρίαμβος Του Κινηματογραφικού Φακού
Ότι και να προσπαθήσουμε σύντομα να σχολιάσουμε μέσα σε ένα άρθρο για το τελικό αποτέλεσμα της ταινίας, το οποίο πριν το τελικό κόψιμο στο μοντάζ ήταν κατά 2 ώρες μεγαλύτερο, δεν είναι αρκετό. Αν και ταινία του ΄68 η οποία γυρίστηκε χωρίς τα μέσα επεξεργασίας όπου γνωρίζουμε σήμερα, δείχνει ανάμεσα στις σύγχρονες εξίσου εντυπωσιακή. Η φουτουριστική ιστορία του διαστήματος διανθισμένη με την αισθητική των ΄60s και τη κλασσική μουσική του Strauss, μας δίνει την επιλογή να διερευνήσουμε τις δυνατότητες του κινηματογράφου και αποτελεί μια σπουδή από μόνη της.
Για περισσότερα αφιερώματα, πατήστε εδώ.
Κείμενο: Βάσω Κουλεντάκη (Lavart)
