Η ελληνική λέξη “φιλότιμο” είναι γνωστή για το γεγονός ότι δεν έχει ακριβή μετάφραση σε άλλες γλώσσες. Ωστόσο, η πραγματικότητα φαίνεται να είναι κάπως διαφορετική.
Ποια είναι τα εκφραστικά και ορθογραφικά λάθη που κάνουμε συχνότερα;
Ο όρος “φιλότιμο” είναι ένας όρος που δεν μπορεί να μεταφραστεί με ακρίβεια σε άλλες γλώσσες, καθώς συνδυάζει διάφορες έννοιες όπως η αγάπη για την προσωπική και συλλογική τιμή. Ο Σταύρος Παναγιωτίδης, στο βιβλίο του “Μύθοι, παρεξηγήσεις και άβολες αλήθειες της ελληνικής ιστορίας,” αναδεικνύει μια διαφορετική ιστορία πίσω από αυτήν τη λέξη.
Η ανάλυση της λέξης “φιλότιμο” ως σύνθεση των όρων φιλό- και -τιμος προσφέρει μια ενδιαφέρουσα ερμηνεία. Ο όρος “φιλό-” προέρχεται από τα αρχαία ελληνικά και σημαίνει “φίλος” ή “αγάπη.” Επομένως, στην περίπτωση του “φιλότιμο,” μπορεί να ερμηνευτεί ως “η αγάπη προς την τιμή.”
Σύμφωνα με τον Παναγιωτίδη, το “φιλότιμο” στην πραγματικότητα ήταν συνδεδεμένο με χρηματικά ποσά κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Η περιγραφή από το κεφάλαιο με τίτλο “Η στάση του Πατριαρχείου” στα χρόνια της Επανάστασης του 1821 αποκαλύπτει ένα πολύ ενδιαφέρον κομμάτι της ιστορίας. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης είχε επισήμως το καθήκον να διασφαλίζει την υποταγή των χριστιανών στον σουλτάνο και, παράλληλα, να ρυθμίζει νομικές υποθέσεις, όπως περιουσιακά ζητήματα, ενεργώντας σαν δικαστήριο.
Αυτή η άρρηκτη σύνδεση του Πατριαρχείου με την οθωμανική κρατική εξουσία αποκαλύπτει πώς ο πατριάρχης συχνά καθιστικόταν από τον σουλτάνο, επιλέγοντας αυτόν που διατηρούσε τις καλύτερες σχέσεις και είχε την καλύτερη πρόσβαση στα δίκτυα εξουσίας των Οθωμανών. Επιπλέον, ο πατριάρχης πρόσφερε “μπαξίσια,” δηλαδή χρηματικά δώρα, στους κατάλληλους ανθρώπους, ενισχύοντας έτσι την επίδραση του Πατριαρχείου στα οθωμανικά πολιτικά παρασκήνια.
«Το φιλότιμο δεν ήταν τίποτα άλλο από τα χρηματικά ποσά, τα οποία δώριζαν οι μητροπολίτες στον πατριάρχη για το διορισμό τους στα χρόνια της οθωμανικής αυτοκρατορίας».
Έτσι, το “φιλότιμο” προήλθε από αυτόν τον χρηματισμό, και όχι απαραίτητα από μια αποκλειστική ελληνική ιδιότητα. Αυτή η ερμηνεία αναδεικνύει ένα διαφορετικό πλαίσιο για την κατανόηση του “φιλοτίμου” στο πλαίσιο της ιστορίας.
«Είναι χαρακτηριστικό ότι, εξαιτίας των ανταγωνισμών και των χρηματισμών, μόνο τον 17ο αιώνα ο πατριαρχικός θρόνος άλλαξε κάτοχο 54 φορές, με αφετηρία το 1466, όταν ο Συμεών ενθρονίστηκε έχοντας δώσει 1.000 χρυσά νομίσματα στον Σουλτάνο».
