Είναι φυσικό να κάνουμε λάθη στη χρήση της ελληνικής γλώσσας, καθώς αυτή έχει μια πλούσια ιστορία.
Κάποιοι θεωρούν πως το κυριότερο είναι να μπορούμε να επικοινωνούμε, παρά να ακολουθούμε αυστηρούς γραμματικούς κανόνες. Ωστόσο, έχουμε όλοι βρεθεί σε μια δυσάρεστη θέση κάποια στιγμή, όταν διορθώθηκε κάποιο λάθος που κάναμε ή όταν ξαφνικά συνειδητοποιήσαμε πως η χρήση του greeklish επηρέασε την ορθογραφία μας. Ακολουθούν μερικά από τα συνηθέστερα λάθη που κάνουν ομιλητές της ελληνικής γλώσσας, καθώς και λέξεις που απλοποιήθηκαν στη δημοτική και άλλαξαν την ορθογραφία τους.
Εξ απ’ ανέκαθεν
Συχνά θέλουμε να υπογραμμίσουμε τη διάρκεια μιας κατάστασης και χρησιμοποιούμε τη φράση “ανέκαθεν”, όμως η ορθή χρήση είναι απλώς “ανέκαθεν”, καθώς η κατάληξη “-θεν” σημαίνει στην ουσία “από”. Το ίδιο ισχύει και για τη φράση “εκ του μακρόθεν”, όπου οι δύο πρώτες λέξεις είναι περιττές.
Ο πιο καλύτερος
Ένα από τα συχνά λάθη που μπορεί να ακούγονται άσχημα στα αυτιά μας είναι η χρήση του ‘πιο’ μαζί με τον συγκριτικό βαθμό επιθέτου. Αυτό αποτελεί έναν περιττό πλεονασμό ή μια αχρείαστη επανάληψη της ίδιας ιδέας. Σωστότερα, θα έπρεπε να χρησιμοποιούμε είτε τη μονολεκτική διατύπωση του συγκριτικού είτε την περιφραστική, με τη βοήθεια του ‘πιο’, όπως για παράδειγμα ‘ο καλύτερος’ ή ‘ο πιο καλός’.
Ο ψήφος
Στην αρχαιότητα, οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τις ψηφίδες για να μετρούν. Στη σύγχρονη εποχή, οι ψηφίδες έγιναν ψήφοι, αλλά διατήρησαν το ίδιο γένος. Εξακολουθούν να είναι θηλυκού γένους, και η χρήση του αρσενικού άρθρου είναι λανθασμένη.
Λάθος προσταγές
Στην Προστακτική, η εσωτερική αύξηση του ρήματος δεν διατηρείται. Με άλλα λόγια, το σωστό είναι “Παράγγειλέ το” και όχι “Παρήγγειλέ το.”
Κατ’ αρχάς ή κατ’ αρχήν;
Στη φράση καταρχάς (κατ’ αρχάς) η λέξη αρχή σημαίνει αφετηρία, έναρξη, ξεκίνημα. Άρα, η φράση καταρχάς (κατ’ αρχάς) δηλώνει χρόνο και σημαίνει αρχικά, στην αρχή, πρώτα-πρώτα, κατά πρώτον.
Από την άλλη πλευρά, στη φράση καταρχήν (κατ’ αρχήν) η λέξη αρχή σημαίνει πρώτη αιτία, βάση, ουσία. Επομένως, η φράση καταρχήν (κατ’ αρχήν) δηλώνει τρόπο και σημαίνει βασικά, κατά βάση, κατά κύριο λόγο, σε γενικές γραμμές.
Απλώς – απλά
Το επίρρημα “απλά” σημαίνει “με απλό τρόπο” ή “με απλότητα”. Χρησιμοποιείται για να περιγράψει τον τρόπο με τον οποίο κάτι γίνεται. Παραδείγματα: “Μιλάω απλά ώστε να με καταλαβαίνουν όλοι”, “Τα πράγματα πρέπει να απλοποιηθούν απλά και κατανοητά”.
Το επίρρημα “απλώς” έχει την ίδια σημασία με το “μόνο” ή “μόνο και μόνο”. Χρησιμοποιείται για να υπογραμμίσει ότι κάτι είναι η μοναδική ή κύρια αιτία για κάτι ή ότι κάτι γίνεται με έναν μόνο σκοπό. Παραδείγματα: “Απλώς τον πείραξες, και γι’ αυτό αντέδρασε έτσι”, “Απλώς και μόνο για να σε διασκεδάσει, έκανε αυτήν τη φάρσα”.
Τα «άχρηστα» γραμματάκια
Ορισμένα συχνά λάθη που συναντώνται είναι, για παράδειγμα, η προσθήκη του “μι” στον μήνα Οκτώβριος, η «υπερμεγέθυνση» του ρήματος “μεγενθύνω” με το επιπλέον “νι”, και η περιττή χρήση του “ξανα” στην έκφραση “ξαναεπαναλαμβάνω”. Επίσης, η έκφραση “καλή επιτυχία” φαίνεται να περιέχει ένα περιττό “καλή,” καθώς η επιτυχία από μόνη της υπονοεί καλή επιτυχία.
Πτώσεις και παραπτώματα
Στο έτος 2024 μ.Χ., ο όρος “μ.Χ.” αντιπροσωπεύει τη συντομογραφία της φράσης “μετά Χριστόν.” Πολλοί, ωστόσο, καταλήγουν να λένε “μετά Χριστού,” επηρεαζόμενοι από το “προ Χριστού.” Σε αυτήν την περίπτωση, παρατηρείται μια γλωσσική παραφράση, καθώς με τη χρήση της γενικής πτώσης, δηλώνουμε κατά κάποιον τρόπο ότι βρισκόμαστε στο έτος 2024 μαζί με τον Χριστό.
Όσον αφορά τη λέξη “επικεφαλής,” είναι σωστό ότι παραμένει ίδια σε όλες τις πτώσεις, καθώς αποτελείται από το “επί” και τη γενική της “κεφαλής.” Προκειμένου να αποφευχθεί η πιθανή παρερμηνεία, μπορεί να γράφεται και ως δύο λέξεις (“επί κεφαλής”).
Τέως και πρώην
Ναι, υπάρχει διαφορά μεταξύ των λέξεων “τέως” και “πρώην.”
Η λέξη “τέως” χρησιμοποιείται για να αναφερθεί στον αμέσως προηγούμενο χρόνο ή στην περίοδο που προηγείται αμέσως ένα γεγονός. Δηλαδή, αναφέρεται στον χρόνο που προηγείται κάτι άλλο και ανήκει αποκλειστικά σε αυτό το πλαίσιο.
Από την άλλη, η λέξη “πρώην” χρησιμοποιείται για να δείξει κάποιον που ήταν σε μια συγκεκριμένη κατάσταση, ρόλο ή σχέση στο παρελθόν αλλά πλέον δεν βρίσκεται σε αυτήν τη θέση. Μπορεί να αναφερθεί σε πρώην σύζυγο, πρώην εργοδότη, πρώην πρόεδρο, κ.λπ.
Οι λέξεις που απλοποιήθηκαν
Τραίνο ή τρένο;
Η γραφή με “αι” επηρεάζεται από τη ξένη ρίζα της λέξης “train”. Ωστόσο, στα ελληνικά, αυτή η γραφή απλοποιείται και η λέξη γράφεται πλέον με έψιλον.
Αυγό ή αβγό;
Η γραφή “αυγό”, παρότι συνηθιζόταν επί πολλά χρόνια, δεν είναι σωστή αφού δεν δικαιολογείται επιστημονικά η δίφθογγος “αυ-” στη λέξη.
Κτήριο ή κτίριο;
Γράφεται με ήτα, παρά την τάση για απλοποίηση προς το γιώτα. Η λέξη κτήριο προέρχεται από την αρχαία ελληνική, ενώ το ρήμα κτίζω επηρέασε άλλες λέξεις όπως κτίσμα και κτίστης. Η ορθή γραφή, λοιπόν, είναι “κτήριο”.
Ξίδι ή ξύδι;
Το «ξύδι» απορρίπτεται επιτόπου. Η σωστή γραφή είναι “ξίδι” και όχι “ξείδι”. Η παλιότερη γραφή με “ξείδι” οφείλεται σε συγγένεια με τη λέξη “οξείδιο”, αλλά πλέον η ορθή μορφή είναι “ξίδι”.
Κόκκαλα ή κόκαλα;
Προερχόμενη από την αρχαία λέξη «κόκκος», η πιο συνηθισμένη γραφή σήμερα είναι με ένα κάπα, παρόλο που η ορθότερη γραφή θα ήταν με δύο κάπα.
Αφτί ή αυτί;
Παρά το γεγονός ότι για πολλά χρόνια διδασκόταν η γραφή “αυτί,” σύμφωνα με τη γλωσσολογία, η ορθή γραφή είναι “αφτί.”
Λέξεις που διχάζουν
Συγγνώμη ή συγνώμη;
Πρόκειται για σύνθετη λέξη με συνθετικά μέρη συν+γνώμη, το ν μπροστά από το γ τρέπεται σε γ επομένως η ορθή γραφή είναι αυτή με τα 2 γ.
Όσον αφορά το δίλημμα “νιώθω” ή “νοιώθω”, πρόκειται για λέξη αβέβαιης ετυμολογίας. Αναφορικά με αυτό, η επιλογή μεταξύ των δύο μορφών εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το ποιον τύπο θέλετε να υιοθετήσετε ή ποιον θεωρείτε πιο σωστό στα πλαίσια της ορθογραφικής απλοποίησης.
Σε κάθε περίπτωση, αυτή η αβεβαιότητα είναι γνωστή και πολλοί φορείς αποφεύγουν να δώσουν απόλυτες οδηγίες. Αν δεν υπάρχουν συγκεκριμένες κανονιστικές οδηγίες, η επιλογή μεταξύ των δύο εκδοχών συνήθως εξαρτάται από την προσωπική προτίμηση.
Δωσίλογος ή δοσίλογος;
Γράφεται με ω, καθώς προέρχεται από το «δώσω» + «λόγο» (δωσίλογος) και χαρακτηρίζει αυτόν που πρόκειται να δώσει λόγο για τις πράξεις του [λογ. δωσι- θέμα του αρχαίου ρήματος δίδωμι, πρβλ δωσίδικος (+ – λόγος κατά το υπόλογος με βάση τη λαϊκή φράση «δίνω λόγο, λογοδοτώ»].
Η γραφή “δοσίλογος” οφείλεται πιθανόν σε επίδραση της γραφής “δοσολογία” (δόση). Παρόλα αυτά, τη χρήση της συγκεκριμένης γραφής τη συναντάμε αρκετά συχνά.
Χρεοκοπία ή χρεωκοπία;
Και οι δύο γραφές, “χρεωκοπία” και “χρεοκοπία,” μπορούν να θεωρηθούν σωστές. Στην Αττική διάλεκτο, συναντάμε τη λέξη “χρέος,” ενώ στον Όμηρο την αντίστοιχη “χρέως” (από το χρήος με αντιμεταχώρηση). Η γραφή “χρεωκοπία” ενδέχεται να είναι αρχαιότερη λόγω αυτής της αναφοράς. Ωστόσο, η γραφή “χρεοκοπία” δεν θεωρείται λανθασμένη, και οι δύο μορφές χρησιμοποιούνται.
Δικλίδα ή δικλείδα;
Η λέξη “δικλίδα” αποτελεί ετυμολογική αναγωγή της αρχαίας λέξης “δικλίς, -ίδος,” η οποία συνδέεται με το ρήμα “κλίνω” και σημαίνει “δίφυλλη πόρτα” ή “απαραβίαστη θύρα.” Η παραποίηση σε “δικλείδα” προήλθε από σύγχυση με τη λέξη “κλειδί.”
