Η συζήτηση σχετικά με την ύπαρξη του κρυφού σχολειού συνεχίζεται, με διαφορετικές απόψεις και αντικρουόμενα στοιχεία να επιτείνουν τη διαμάχη για ένα σημαντικό μέρος της ιστορίας του 1821.
Το 1675 συνέβη ένα σημαντικό γεγονός, όταν ο Σουλτάνος εξέδωσε φιρμάνι με το οποίο διέταξε τους τοπικούς αξιωματούχους στην Κασταμενιά του Πόντου να επιτρέψουν στους Έλληνες να διδάσκουν τα παιδιά στο σπίτι.
Το φιρμάνι αυτό, που συχνά αναφέρεται ως κατ’ οίκον διδασκαλία, είχε ως στόχο να επιτρέψει τη διδασκαλία των γραμμάτων στα ελληνόπουλα χωρίς την παρέμβαση των αρχών.
Ο Σουλτάνος προσπάθησε να στηλιτεύσει τις πρακτικές των τοπικών αξιωματούχων της Κασταμονής. Ορισμένοι αξιωματούχοι εκμεταλλεύτηκαν την κατάσταση, αποσπώντας χρήματα από τους Έλληνες κατοίκους.
Αναλυτικότερα απαιτούσαν από τους Έλληνες κατοίκους όλα τους τα χρήματα, προκειμένου τα «αρσενικά χριστιανόπουλα» να διδάσκονται το Ευαγγέλιο στα σπίτια τους.
Μαρία Ευθυμίου: 10 βασικά σημεία για να «μάθεις νερό» την ιστορία του 1821
Το φιρμάνι του Σουλτάνου:
«Μολονότι δεν υπήρχε λόγος να ταλαιπωρούν (τους χριστιανούς της Κασταμονής) επειδή διδάσκουν στα σπίτια τους, σύμφωνα με τα ήθη τους, το Ευαγγέλιο στα αρσενικά χριστιανόπουλα, κάποιοι απ’ την τάξη των ανθρώπων της εξουσίας, μόνο και μόνο για να τους αποσπάσουν χρήματα, τους παίρνουν χωρίς λόγο και αιτία, και ενάντια στον ιερό νόμο, όλα τους τα χρήματα. Η καταπίεση και η αυθαιρεσία τους δεν έχει τελειωμό. Επειδή αιτήθηκαν (οι κάτοικοι της Κασταμονής) να αναληφθούν ενέργειες και να εκδοθεί αυτοκρατορικό διάταγμα που να απαγορεύει και να αποτρέπει την καταπίεση και την αυθαιρεσία τους, όπως την εξέθεσαν, συντάχθηκε διαταγή μου για να πάψουν να καταπιέζονται».
Παρόμοιες αναφορές για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζαν τα ελληνόπουλα στην πρόσβαση στην εκπαίδευση προκύπτουν από διάφορες πηγές. Σε αυτές περιλαμβάνονται μαρτυρίες από σημαίνοντα πρόσωπα όπως οι:
Ματθαίος, μητροπολίτης Μυρέων (1618), Μητροφάνης (Κριτόπουλος), πατριάρχης Αλεξανδρείας (1627), Γεώργιος Φατζέας, μητροπολίτης Φιλαδελφείας (1760) και Γεράσιμος, επίσκοπος Μετρών και Αθύρων (1775), ο οποίος, ως Γεράσιμος Γ΄, έγινε πατριάρχης Αλεξανδρείας από το 1783 ως το 1788.
Η αυστηρότητα της οθωμανικής κυριαρχίας περιγράφεται γλαφυρά από τον Άγγλο περιηγητή George Sandys, ο οποίος θρηνεί για την υποβάθμιση των άλλοτε ένδοξων πολιτισμών κάτω από την τυραννική καταπίεση.
«Χώρες οι οποίες ήταν κάποτε τόσο ένδοξες και ξακουστές για την ευτυχισμένη τους κατάσταση, τώρα έγιναν, εξαιτίας της κακίας και της αχαριστίας, το πιο αξιοθρήνητο θέαμα της πιο ακραίας δυστυχίας. Τα άγρια κτήνη της ανθρωπότητας ξέσπασαν πάνω τους και ξερίζωσαν κάθε ίχνος πολιτισμού και η αυθάδεια ενός ανάλγητου και βάρβαρου τυράννου κατέλαβε τους θρόνους της αρχαίας και δίκαιης κυριαρχίας… Η αληθινή θρησκεία περιφρονείται και καταπιέζεται, όλη η αριστοκρατία εξαφανίστηκε. Το φως της γνώσης δεν επιτρέπεται, ούτε η αρετή τιμάται. Η βία και η αρπαγή θριαμβεύουν με αυθάδεια παντού».
Ο μυστικός όρκος που έμελλε να αλλάξει την ιστορία της Ελλάδας
Αρκετές μαρτυρίες παρέχουν στοιχεία για παράνομες προσπάθειες παροχής εκπαίδευσης στα ελληνόπουλα.
Ο Κωνσταντίνος Οικονόμου και ο Στέφανος Κανέλλος προσφέρουν πρώιμες μαρτυρίες:
«Οι Τούρκοι εμπόδιζαν τα σχολεία αυστηρότερα και από τας εκκλησίας. Δια τούτο επροσπαθούσαν να συστένουν (οι Γραικοί) κοινά σχολεία κρυφίως, όπου και των πτωχών τα τέκνα ανεξόδως εδιδάσκοντο».
– Στέφανος Κανέλλος
Αλλά και ο Ιάκωβος Ρίζος-Νερούλος:
«Οι Τούρκοι απαγόρευαν αυστηρά την ίδρυση δημοσίων σχολείων, διότι φοβούνταν πως αν οι χριστιανοί μορφώνονταν, θα γίνονταν δούλοι επικίνδυνοι και δυσκυβέρνητοι (…) Με αυτόν τον τρόπο, ο δραγουμάνος Παναγιώτης (Νικούσιος) και ο διάδοχός του Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, κατόρθωσαν να συστήσουν σχολεία σε πολλές πόλεις της ευρωπαϊκής Τουρκίας και της Μικράς Ασίας. Και έκλειναν τα στόματα των διοικητών στις επαρχίες άλλοτε με δωροδοκία και άλλοτε με την ισχυρή επιρροή που ασκούσαν οι προστάτες τους».
Επίσης, ο καθηγητής Νομικής, Κωνσταντίνος Φρεαρίτης (1862), ο οποίος ανέφερε μεταξύ άλλων τα εξής:
«…Ο ταπεινός ιερεύς και ο πενιχρός ελληνοδιδάσκαλος, έντρομοι άλλ’ άκαμπτοι και απτόητοι, συνήγον εις αφανή καταγώγια τους τρυφερούς αυτών νεοσσούς […] Εκ των σκοτεινών δε τούτων κρυπτών εξήλθον οι πολυπληθείς εκείνοι φωτεινοί της πίστεως και πατρίδος μεγαλομάρτυρες».
Ο Φωτάκος (Φώτιος Χρυσανθόπουλος), αγωνιστής του 1821 καταγράφει στα απομνημονευμάτα του:
«Μόνοι των οι Έλληνες εφρόντιζαν δια την παιδείαν. Εν ελλείψει δε διδασκάλου, ο ιερεύς εφρόντιζε περί τούτου. Όλα αυτά εγίνοντο εν τω σκότει και προφυλακτά από τους Τούρκους».
Μια ακόμη σημαντική αναφορά είναι του σπουδαίου λόγιου του 19ου αιώνα Γεώργιου Χασιώτη, σε ανέκδοτο στα ελληνικά έργο του, όπου γράφτηκε στα γαλλικά το 1881 και αναφέρει:
«Τη νύχτα, με το φως της σελήνης, λέει ένα δημοτικό τραγούδι, τα Ελληνόπουλα, αψηφώντας την τουρκική σκληρότητα, έτρεχαν στα σχολεία για να πάρουν από εκεί μερικά ράκη του αρχαίου πολιτισμού της πατρίδας τους».
Το 1913 ο Γάλλος δημοσιογράφος Ρενέ Πιο (Réné Puaux) γράφει:
«Κανένα βιβλίο τυπωμένο στην Αθήνα δεν γινόταν δεκτό στα σχολεία της Ηπείρου. Η ελληνική Ιστορία ήταν απαγορευμένη. Στην περίπτωση αυτή λειτουργούσαν πρόσθετα κρυφά μαθήματα».
Ωστόσο, ο σκεπτικισμός σχετικά με την ύπαρξη του κρυφού σχολειού παραμένει. Ορισμένοι ιστορικοί, όπως ο πατέρας Γεώργιος Μεταλληνός και ο Γιάννης Κορδάτος, υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποστηρίζουν το μυστικό σχολείο.
Υποστηρίζουν ότι η άτυπη εκπαίδευση που παρείχε η Εκκλησία στους νάρθηκες των ναών και στα μοναστήρια μπορεί να αντικατέστησε την επίσημη εκπαίδευση, αμφισβητώντας την έννοια της συστηματικής δίωξης της εκπαίδευσης από τους Οθωμανούς.
Τα τελευταία χρόνια, η άποψη ότι το μυστικό σχολείο είναι ένας μύθος έχει κερδίσει έδαφος μεταξύ ορισμένων ιστορικών και διανοουμένων. Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι η αφήγηση του μυστικού σχολείου εξυπηρετεί εθνικιστικές ατζέντες και στερείται επαρκούς ιστορικής βάσης. Παρά τις συνεχιζόμενες συζητήσεις, η κληρονομιά του μυστικού σχολείου παραμένει στην πολιτιστική μνήμη, διατηρούμενη σε τοπωνύμια και καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις που μνημονεύουν τη σημασία του.
Ο Δημήτρης Σταθακόπουλος στην εκπομπή του τηλεοπτικού σταθμού Open υπερασπίστηκε με υψηλής ποιότητας επιχειρήματα πως το κρυφό σχολειό υπήρξε.
You are currently viewing a placeholder content from Youtube. To access the actual content, click the button below. Please note that doing so will share data with third-party providers.
Ο Δημήτρης Σταθακόπουλος είναι Δρας Παντείου Πανεπιστημίου ( Οθωμανική Κοινωνία –ιστορία και πολιτισμός ) Συνεργάτης του Εργαστηρίου Τουρκικών και Ευρασιατικών Μελετών ( ΕΤΕΜ ) του Παν.Πειραιά (ΠΑ.ΠΕΙ) Δικηγόρος παρ’Αρείω Πάγω. Διπλωματούχος Βυζαντινής Μουσικής.
