«Το πάθος για καταστροφή είναι επίσης ένα δημιουργικό πάθος.» Μπακούνιν
Ο Μιχαήλ Μπακούνιν εξέφρασε την ιδέα ότι “το πάθος για καταστροφή είναι επίσης ένα δημιουργικό πάθος” ως αντανάκλαση της πίστης του στην επαναστατική δυναμική των καταστροφικών δυνάμεων.
Ο Μπακούνιν υποστήριξε ότι η κατεδάφιση των υφιστάμενων κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών δομών ήταν ένας απαραίτητος πρόδρομος για τη δημιουργία μιας πιο δίκαιης και ισότιμης κοινωνίας. Κατά την άποψή του, η καταστροφή δεν αποτελούσε αυτοσκοπό αλλά μέσο προς ένα σκοπό – τη δημιουργία κάτι νέου και καλύτερου.
Ο Ζαρατούστρα του Νίτσε
Το συναίσθημα αυτό ευθυγραμμίζεται με τη φιλοσοφία του Φρίντριχ Νίτσε, ιδίως όπως εκφράζεται στο έργο του “Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα”. Στο απόσπασμα που παραθέσατε, ο Ζαρατούστρα μιλάει για τον θαυμασμό του για εκείνους που αγκαλιάζουν την καταστροφή ως δρόμο προς την ανανέωση και τη μεταμόρφωση.
Ο Ζαρατούστρα του Νίτσε εξυμνεί τα άτομα που αμφισβητούν τη συμβατική ηθική και τους κοινωνικούς κανόνες, ακόμη και με κόστος την ίδια τους την ευημερία. Αυτοί οι “μεγάλοι καταφρονητές” απεικονίζονται ως καταλύτες της αλλαγής, παράγοντες καταστροφής που ανοίγουν το δρόμο για την ανάδυση νέων αξιών και δυνατοτήτων.
Η σύνδεση μεταξύ της ιδέας του Μπακούνιν και της φιλοσοφίας του Νίτσε έγκειται στην κοινή αναγνώριση της μεταμορφωτικής δύναμης της καταστροφής. Και οι δύο στοχαστές τονίζουν τη δημιουργική δυναμική που ενυπάρχει στις πράξεις καταστροφής – είτε πρόκειται για τη διάλυση καταπιεστικών συστημάτων είτε για την απόρριψη των συμβατικών αξιών.
Για τον Μπακούνιν, η καταστροφή ανοίγει το δρόμο για τη δημιουργία μιας πιο ισότιμης κοινωνίας, ενώ για τον Νίτσε ανοίγει το δρόμο για την ανάδυση νέων αξιών και δυνατοτήτων πέρα από τη συμβατική ηθική. Με αυτή την έννοια, τόσο ο Μπακούνιν όσο και ο Νίτσε θεωρούν την καταστροφή όχι ως αυτοσκοπό, αλλά ως απαραίτητο και μάλιστα παραγωγικό στάδιο στη διαδικασία του κοινωνικού ή προσωπικού μετασχηματισμού.
Κι άλλοι φιλόσοφοι της «καταστροφής»
Χέγκελ: Η διαλεκτική μέθοδος του Χέγκελ περιλαμβάνει μια διαδικασία θέσης, αντίθεσης και σύνθεσης, όπου οι αντιφάσεις και οι συγκρούσεις οδηγούν στην πρόοδο και την ανάπτυξη. Σε αυτό το πλαίσιο, η καταστροφή ή η άρνηση (αντίθεση) παίζει καθοριστικό ρόλο στη σύνθεση νέων ιδεών και μορφών κοινωνίας.
Ηράκλειτος: Ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Ηράκλειτος είπε περίφημα: “Όλα ρέουν, τίποτα δεν στέκεται ακίνητο”. Πίστευε στη συνεχή ροή και αλλαγή του σύμπαντος, όπου η καταστροφή και η δημιουργία είναι αλληλένδετες πτυχές της ίδιας διαδικασίας. Ο Ηράκλειτος τόνισε την αναγκαιότητα της αντίθεσης και της σύγκρουσης για την ανάπτυξη και την ανανέωση.
Ζιλ Ντελέζ: Ο Ντελέζ, Γάλλος φιλόσοφος του 20ού αιώνα, διερεύνησε την έννοια του “γίγνεσθαι” και την ιδέα ότι η ύπαρξη χαρακτηρίζεται από συνεχή αλλαγή και μετασχηματισμό. Στο έργο του με τον Félix Guattari, ιδίως στο “Αντι-Οιδίποδα” και στο “Χίλια οροπέδια”, συζητούν την έννοια της “αποεδαφοποίησης”, όπου οι καθιερωμένες δομές και τα όρια διαταράσσονται, οδηγώντας σε νέες δυνατότητες και δημιουργικές προοπτικές.
Βάλτερ Μπένγιαμιν: Ο Μπένγιαμιν, γερμανός φιλόσοφος και πολιτισμικός κριτικός, συζήτησε την έννοια των “διαλεκτικών εικόνων” στο έργο του “Θέσεις για τη φιλοσοφία της ιστορίας”. Υποστήριξε ότι η ιστορική πρόοδος περιλαμβάνει συχνά στιγμές ρήξης και καταστροφής, οι οποίες μπορούν να αποκαλύψουν κρυμμένες αλήθειες και δυνατότητες που προηγουμένως ήταν συσκοτισμένες.
Frantz Fanon: Ο Φανόν, ένας υπαρξιστής και μετα-αποικιοκρατικός θεωρητικός, διερεύνησε τη μετασχηματιστική δυνατότητα της βίας και της επανάστασης στο θεμελιώδες έργο του “Οι Άθλιοι της Γης”. Υποστήριξε ότι η αποικιακή καταπίεση και η βία μπορούν να ξεπεραστούν μόνο μέσω του επαναστατικού αγώνα, ο οποίος περιλαμβάνει την καταστροφή των υφιστάμενων δομών εξουσίας και τη δημιουργία νέων μορφών κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης.
36 «πυρωμένα» αποφθέγματα του Ρουσσώ που φοβηθήκαμε να αγγίξουμε
