Η έννοια του φύλου αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα τόσο της προσωπικής, όσο και της συλλογικής ταυτότητας του ατόμου, γεγονός που τοποθετεί τον προσδιορισμό και τις μορφές έκφρασής του ανάμεσα στα πλέον δημοφιλέστερα ζητήματα πολιτισμικής παραγωγής. Ένας σαφής προσδιορισμός του φύλου συναντά αρκετά εμπόδια καθώς από τη μία η δράση του ξεπερνά τα στενά όρια της σφαίρας της ανατομίας και της βιολογίας, ενώ από την άλλη τα σύνορα ανάμεσα στα φύλα είναι δυσδιάκριτα σε βαθμό ώστε η αποκλειστικότητα των χαρακτηριστικών τους καθίσταται αδύνατη. Πάνω στο μουσικό κομμάτι (πολιτισμικό προϊόν προς κατανάλωση) εντυπώνονται οι σχετικές με το φύλο τάσεις και ιδεολογίες της κοινωνίας ή μέρος αυτής. Αποκορύφωμα και αμεσότερο εκφραστικό μέσον αυτής της αποτύπωσης αποτελεί το μουσικό βίντεο κλιπ, όπου οπτικοποιείται οποιαδήποτε θέση και αναπαράσταση συναφής με το φύλο, το οποίο τοιουτοτρόπως, εν τέλει, εμπορευματοποιείται – γίνεται προϊόν, στυλ, και αισθητική.
| the word | Το μουσικό βίντεο κλιπ αποτελείται από δύο μέρη: την εικόνα και το τραγούδι. Το τραγούδι Smack My Bitch Up του βρετανικού rave συγκροτήματος the Prodigy έχει έναν μόνο στίχο, ο οποίος επαναλαμβάνεται σε όλο το κομμάτι. Ο στίχος change my pitch up / smack my bitch up, θεωρήθηκε αρκετά προκλητικός το 1997, εξ’ αιτίας του προφανούς σεξιστικού του περιεχομένου. Η χρήση του σεξουαλικά και αρνητικά φορτισμένου όρου «bitch», σε συνδυασμό με τη λέξη «smack», η οποία προσδίδει ένα βίαιο χαρακτήρα στο στίχο, αλλά και την κτητική αντωνυμία «my», προδιαθέτουν τον ακροατή πως το αφηγηματικό υποκείμενο του στίχου είναι άνδρας, και παράλληλα προβάλλεται το ζήτημα της αντικειμενοποίησης της γυναίκας. Μέσο της αρρενωπότητας στέκει η βία, ενώ η χρήση της προστακτικής έγκλισης του ρήματος υποδηλώνει μια επιτακτική πρόθεση διαιώνισης της συγκεκριμένης μορφής της αρρενωπότητας, τη στιγμή που ο ακροατής, συνυπολογίζοντας τη σύντομη έκταση των λέξεων και της φράσης, οδηγείται συνειρμικά σε διαφημιστικό σλόγκαν[1]. Το πρώτο μέρος του στίχου change my pitch up, αποκαλύπτει μια διάθεση μεταβατικότητας από το ένα φύλο στο άλλο, καθώς οι υψηλοί τόνοι καλύπτουν το φάσμα της γυναικείας φωνής, ενώ οι χαμηλοί αυτό της ανδρικής.
| the sound | Η μουσική αποτελείται από στρώματα επαναλαμβανόμενων μελωδικών και ρυθμικών μοτίβων, τα οποία σταδιακά προστίθενται, προσδίδοντας στο κομμάτι μια αυξανόμενη ένταση και ταχύτητα, η οποίες προκαλούν μια κλιμακωτή διέγερση στον ακροατή. Η ανάπτυξη της ταχύτητας του ρυθμού επιδρά στον ακροατή μέσω της αύξησης των καρδιακών παλμών του σώματος, βιολογική/σωματική επίδραση όμοια με αυτή της σεξουαλικής πράξης. Στη γέφυρα του κομματιού, το ηχοτοπίο, μετά από μια έντονη κορύφωση, αδειάζει ρυθμικά, τη στιγμή που εισάγονται γυναικεία φωνητικά[2], μακράς και διαρκούς έκτασης, τα οποία, αφού διαγράψουν μια πορεία γεμάτη διακυμάνσεις στην τονικότητα και την ένταση, καταλήγουν σε μια σταθερά αυξανόμενη κατεύθυνση, που οδηγεί σε υψηλότερα επίπεδα τονικότητας και έντασης, προτού διακοπεί από την απότομη εισαγωγή των ανδρικών φωνητικών, τα οποία και επαναλαμβάνουν τον στίχο του κομματιού. Σε αυτό το σημείο, η ποιότητα της μουσικής αλλοιώνεται από τους «διηγηματικούς» ήχους[3] της φιλμικής πραγματικότητας του βίντεο κλιπ, αλλά κυρίως από την εφαρμογή ηχητικού φίλτρου, το οποίο κάνει τη μουσική να ακούγεται υπόκωφη και φαντασιακή. Η γέφυρα του κομματιού αποπνέει μια αίσθηση παρεμφερή με την κορύφωση της ερωτικής πράξης και η εμπειρία της ακρόασης μετατρέπεται σε οργασμό. Η πρόσληψη του μουσικού κομματιού ως προσομοίωση της ερωτικής πράξης, οδηγεί στην περαιτέρω σύνθεση του επιθετικού κυρίαρχου ανδρικού προτύπου, που διατυπώνεται μέσω των στίχων. Οι διαφορές στα ανδρικά και γυναικεία φωνητικά αποκαλύπτουν την επιθετική και κυριαρχική διάθεση του αρσενικού[4] και τη θυματοποίηση του θηλυκού[5]. Η ενορχήστρωση του κομματιού, αποτελείται από ηλεκτρονικούς, μεταλλικούς και βιομηχανικούς κυρίως ήχους, ενώ μαζί με τα διάφορα φίλτρα παραμόρφωσης της μουσικής, αναδύεται μια απόκοσμη, μηχανική (μη-ανθρώπινη) ατμόσφαιρα. Εφόσον το κομμάτι ερμηνεύεται ως αλληγορία της ερωτικής πράξης, τότε είναι αξιοσημείωτη η υποβάθμιση του ανθρώπινου παράγοντα (φωνή)[6]. Ο τρόπος σύνθεσης προτείνει την πολιτισμική κατασκευή της σεξουαλικότητας και την επιβολή της πάνω στην ανθρώπινη φύση ( ηλεκτρονικός ήχος/τεχνολογία – ανθρώπινη φωνή/φύση).
| the image | Το μουσικό βίντεο κλιπ του κομματιού σκηνοθέτησε ο σουηδός Jonas Akerlund. Η αφηγηματική πλοκή ακολουθεί γραμμική χρονική πορεία, καθώς ο θεατής γίνεται μάρτυρας και συνοδοιπόρος του πρωταγωνιστή, του οποίου η ταυτότητα αποκαλύπτεται στο τέλος, κατά τη διάρκεια μιας νύχτας. Η γενική ατμόσφαιρα της εικόνας συντονίζεται με αυτήν του μουσικού κομματιού – μια διάθεση συναισθηματικής διέγερσης (επιτάχυνση χρονικής ροής, κατανάλωση αλκοόλ, χρήση ουσιών) – ενώ και η βία, που υποδηλώνουν οι στίχοι, αποτυπώνεται, μέσω των αλλεπάλληλων σκηνών σωματικής βίας και επιθέσεων, οι οποίες στοχοποιούν επί το πλείστον το γυναικείο φύλο. Τα υποκειμενικά πλάνα, καθ’ όλη τη διάρκεια του κλιπ, καθοδηγούν το θεατή να ταυτιστεί με το χαρακτήρα, του οποίου το φύλο υπαινίσσεται αποκλειστικά μέσω της συμπεριφοράς και των πράξεών του. Το γεγονός πως ο θεατής (ανεξαρτήτως φύλου), υποθέτει ότι ο χαρακτήρας είναι άνδρας, και εξ’ αιτίας των υποκειμενικών λήψεων αναγκάζεται να ερμηνεύσει και να αντιληφθεί την (φιλμική) πραγματικότητα μέσα από τη δική του οπτική αποτελεί σαφή αναφορά στην πατριαρχική πολιτισμική δομή των δυτικών κοινωνιών. Με αυτή τη σκηνοθετική επιλογή συνυποδηλώνεται η επιτελεστικότητα των φύλων αλλά και διαχωρίζεται το κοινωνικό φύλο από το χρωμοσωμικό, αφού στην τελευταία σκηνή αποκαλύπτεται και ταυτότητα του πρωταγωνιστή, δια μέσου μιας αντανάκλασής του στον καθρέπτη[7], του οποίου το βιολογικό φύλο είναι γένους θηλυκού. Η αποκάλυψη αυτή θίγει την κοινωνική κατασκευή στερεοτυπικών πλαισίων συμπεριφοράς, που αντιστοιχούν στο κάθε φύλο, ενώ με μια δόση ειρωνείας ασκεί κριτική σε αυτά, παρασύροντας το θεατή σε μια εσφαλμένη κρίση. Επιπλέον, αυτή η ανατροπή αποτυπώνει με σαφήνεια την ανασφάλεια του αρσενικού φύλου σχετικά με τη διαδικασία της θέασης και του βλέμματος αλλά και την τέρψη που προκύπτει από αυτή.
Σύμφωνα με τη Laura Mulvey, η τέρψη του βλέμματος χωρίζεται ανάμεσα στο ενεργητικό αρσενικό και το παθητικό θηλυκό, καθώς το αρσενικό προβάλλει τη φαντασίωσή του πάνω στο γυναικείο σώμα, ενώ το ανδρικό σώμα δεν αντέχει την έκθεση, η οποία το μετατρέπει σε ερωτικό αντικείμενο[8]. Κάτι αντίστοιχο παρατηρεί κανείς και στο βίντεο κλιπ, όπου ο θεατής συμβιώνει με τον πρωταγωνιστή την εμπειρία της θέασης του γυναικείου σώματος ως ερωτικό αντικείμενο (γυναίκες στο club και στο strip show). Τη στιγμή που το βλέμμα στρέφεται κατά πάνω του όμως, φανερώνεται ως αντικείμενο του βλέμματος το γυναικείο σώμα ξανά, διασφαλίζοντας έτσι τη θέση ισχύος ανδρικού φύλου κατά την εμπειρία της θέασης και αποφεύγοντας την ερωτική αντικειμενοποίηση του ανδρικού σώματος, μέσω της πιθανής έκθεσής του. Σε αρκετά σημεία, γίνεται χρήση ευρυγώνιου φακού, ο οποίος παραμορφώνει τις διαστάσεις της εικόνας και εν συνεχεία, τα πλάνα επιδέχονται περαιτέρω αλλοίωση, δια μέσου της εφαρμογής φίλτρο, το οποίο προσδίδει χαρακτηριστικά ρευστότητας στην εικόνα. Η αλλοίωση της φιλμικής πραγματικότητας, υπό το πρίσμα άνδρα σκηνοθέτη και πρωταγωνιστή, διατυπώνει την πατριαρχική κατασκευή διαστρεβλωμένων αντιλήψεων και εικόνων των φύλων. Η ρευστότητα της εικόνας παραπέμπει στη ρευστότητα των φύλων και των μεταξύ τους ορίων.
Το ζήτημα του φύλου και της σεξουαλικότητας αποτελεί κεντρικό άξονα στο συνολικό έργο του Jonas Akerlund, καθώς επαναλαμβάνεται συνεχώς ως θεματικός πυρήνας των βίντεο κλιπ που σκηνοθετεί. Αντίστοιχη τοποθέτηση απεικόνισης ανδρικού φύλου εντός γυναικείου σωμάτος επιχειρεί εκ νέου και στο μεταγενέστερο βίντεο κλιπ για το τραγούδι Girl Panic! του συγκροτήματος Duran Duran, οπού τοπ μόντελ διεθνούς βεληνεκούς υποδύονται τα μέλη του συγκροτήματος, δίχως όμως την μεσολάβηση παρενδυσίας. Όμως και οι Prodigy επανέρχονται σε ζητήματα αναπαράστασης σεξουαλικότητας/φύλου και εμπορευματοποίησης αυτών, στο βίντεο κλιπ του κομματιού Baby’s Got a Temper. Αξιοσημείωτο επίσης στέκει το γεγονός πως σε αρκετά βίντεο κλιπ (συμπεριλαμβανομένου και του Smack my Bitch up), τα μέλη του συγκροτήματος δεν εμφανίζονται ενώ σε άλλα (όπως το Baby’s Got a Temper) περιορίζονται σε μη πρωταγωνιστικούς ρόλους, ενισχύοντας έτσι τη θέση περί ανασφάλειας της έκθεσης του ανδρικού σώματος του κυρίαρχου αρσενικού.
You are currently viewing a placeholder content from Youtube. To access the actual content, click the button below. Please note that doing so will share data with third-party providers.
Κείμενο: Γιώργος Πανόπουλος (Lavart)
[1] Συνεπώς, το ανδρικό προφίλ, που περιγράφεται, παρουσιάζεται ως προϊόν, επαληθεύοντας έτσι τη θεώρηση του
φύλου ως πολιτισμικό προϊόν.
[2] Τα γυναίκεια φωνητικά, στο σημείο αυτό, δεν αρθρώνουν κάποιο στίχο, αλλά πρόκειται για διατήρηση του ίδιου
ήχου (του φωνήεντος “α”), που παραπέμπει σε ηδονική κραυγη κατά τη διάρκεια του γυναικείου οργασμού.
[3] Ως «διηγηματική μουσική» ορίζεται η μουσική, η οποία τοποθετείται εντός του πλαισίου της
πραγματικότητας, η οποία αναπαρίσταται στο φιλμικό κείμενο [Machin, David. Analysing Popular Music: Image, Sound, Text. London: Sage, 2010]. Εν προκειμένω, πρόκειται για τους ήχους του
νερού που τρέχει στο ντουζ, τη σειρήνα του περιπολικού, ήχους από γρονθοκοπήματα, γδούπους, σπασμένα τζάμια
και γενικά οποιοδήποτε ήχο ακούγεται στο βίντεο κλιπ, ο οποίος δικαιολογείται ρεαλιστικά από την εικόνα. Η
προσθήκη «διηγηματικών» ήχων ενισχύει με δόσεις ρεαλισμού και αληθοφάνειας την εμπειρία του θεατή/ακροατή.
[4] Η διατήρηση της σταθερότητας του τόνου προδίδει μια ισχυρή (αυτό)κυριαρχία, ένω μετατρέπει τον στίχο σε
προσταγή/διαταγή/πολεμική ιαχή. Η κοφτή staccato ποιότητα επιπλέον θυμίζει επίθεση (μαχαιριά, γροθιά), αλλά
και τον ήχο της ριπής ενός όπλου.
[5] Η συνεχής legatto ποιότητα και η εναλλαγή του τόνου, αποκαλύπτουν την έλλειψη ελέγχου, ενώ η οργασμική
κραυγή, λόγω της ομοιότητας που φέρει, δύναται να ερμηνευτεί ώς κραυγή τρόμου και αγωνίας ενός θύματος που
δέχεται επίθεση.
[6] Η ανθρώπινη φωνή στο συγκεκριμένο τραγούδι δηλώνεται μέσω των φωνητικών, που έχουν προαναφερθεί, τα
οποία όμως λειτουργούν ως ένα ακόμα μουσικό φίλτρο της σύνθεσης, δίχως να ξεχωρίζουν, όπως γίνεται συνήθως
με τις πρώτες και δεύτερες φωνές της πλειοψηφίας των τραγουδιών.
[7] Ο καθρέπτης είναι ένα εργαλείο, το οποίο μετατρέπει τα αντικείμενα σε θέαμα και το
θέαμα σε αντικείμενα [Manghani, Sunil, Arthur Piper, and John Simons, (eds). Images: A Reader. London:
Sage, 2006]
[8] Η Mulvey αναφέρει επίσης τη διπλή λειτουργία της εκθέσης του γυναικείου σώματος: ως ερωτικό αντικείμενοτων χαρακτήρων εντός της αφήγησης αλλά και των θεατών, οι οποίοι βρίσκοντα εκτός αυτής [Manghani, Sunil, Arthur Piper, and John Simons, (eds). Images: A Reader. London: Sage, 2006]
