Μαέστρος. Ο κύριος με τη γυρισμένη πλάτη.

Ποιος είναι ο σιωπηλός κύριος με το ραβδάκι στο χέρι που μας “κλείνει” την θέα μπροστά από την ορχήστρα;

Πολλές φορές έχει τύχει ανοίγοντας την τηλεόραση να παρακολουθήσουμε, κυρίως στα κρατικά κανάλια, συναυλίες από μεγάλες ορχήστρες. Ποικιλομορφία μουσικών οργάνων, φωνών και ηχοχρωμάτων, όλα αυτά τέλεια συντονισμένα και σε αρμονία μεταξύ τους, δίνουν ένα μαγευτικό αποτέλεσμα. Μπροστά σε όλο αυτό το πλήθος κόσμου, οργάνων και ήχων, υπάρχει ένας ακόμα άνθρωπος. Δεν είναι οργανοπαίκτης, ούτε τραγουδοποιός και έχει γυρισμένη την πλάτη προς τα εμάς. Αυτό που κάνει, είναι να κουνάει τα χέρια του, να λικνίζει περίεργα πολλές φορές το σώμα του και να παίρνει διάφορες εκφράσεις, ίσως αστείες. Ο άνθρωπος με την γυρισμένη πλάτη συντονίζει όλο αυτό το μουσικό σύνολο στον κοινό τους στόχο. Τη μουσική. Ονομάζεται μαέστρος ή στα ελληνικά διευθυντής ορχήστρας.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Η ιστορία ξεκινάει από τον 17ο αιώνα και την εποχή του μπαρόκ και συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Η ορχήστρα, ανάλογα με το είδος της μουσικής που υπηρετεί, μπορεί να είναι μικρής ή μεγάλης κλίμακας. Υπάρχουν πάρα πολλά είδη ορχήστρας. Μπορεί να αποτελείται από τρία άτομα, όπως ένα μουσικό συγκρότημα. Μπορεί όμως, να αποτελείται και από εκατό, όπως μία συμφωνική. Αν η σύνθεση που πρέπει να εκτελεσθεί, εμπεριέχει και χορωδία, τότε η σκηνή έχει πάνω από διακόσιους καλλιτέχνες στο σύνολο. Πώς λοιπόν, θα καταφέρουν όλοι μαζί να συντονιστούν για ένα εύηχο μουσικό αποτέλεσμα; Η απάντηση βρίσκεται στον μαέστρο.

Ο μαέστρος, όρος της ιταλικής γλώσσας, αναλαμβάνει ένα σύνολο ευθυνών από την προετοιμασία της παράστασης, μέχρι το τέλος της. Θα επιλέξει, βάσει των δυνατοτήτων της ορχήστρας  που διαθέτει, ένα έργο προς εκτέλεση. Αφού το έργο διανεμηθεί και μελετηθεί από τους καλλιτέχνες, ο μαέστρος θα τους ενώσει, ώστε να ξεκινήσουν οι πρόβες. Έχοντας μπροστά του ολόκληρο το έργο, κάθε νότα και κάθε δυναμική του, ξεκινάει σηκώνοντας τα χέρια του στο ύψος των ώμων, κρατώντας την μπαγκέτα του. Μια τόσο απλή κίνηση με την μπαγκέτα: μουσικός όρος για το ραβδάκι που κρατάει στα χέρια του, θα δώσει την αρχή για να ξεδιπλωθεί το έργο στους ακροατές. Οι χειρονομίες, οι εκφράσεις και οι κινήσεις του σώματος που θα ακολουθήσουν, είναι αυτές που θα καθορίσουν τον ρυθμικό χαρακτήρα, το ύφος αλλά και το συναίσθημα του έργου. Κάθε κίνηση του μαέστρου θα οδηγήσει την ορχήστρα στο συναίσθημα που επιθυμεί ο συνθέτης. Όπως σε μία ταινία ή σε μία θεατρική παράσταση, ο σκηνοθέτης θα ζητήσει από τους ηθοποιούς να επαναλάβουν αρκετές φορές μία σκηνή, ώστε να ανταποκρίνεται στο ύφος που θέλει να αποκαλύψει ο συγγραφέας, έτσι και ο μαέστρος θα επαναλάβει το έργο ώστε στην τελική του μορφή να συναντά τον συναισθηματισμό του συνθέτη.

Η ευθύνη, λοιπόν, του μαέστρου είναι τεράστια. Η θέση του απαιτεί πειθαρχία, υπευθυνότητα, πάθος και αρτιότητα. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι οι μαέστροι που άφησαν ιστορία, όπως ο Χέρμπερτ φον Κάραγιαν και ο Δημήτρης Μητρόπουλος, διακρίθηκαν για την μουσικότητα και τη δεξιοτεχνία τους. Όπως εξήγησε, μεταξύ άλλων, ο Λέοναρντ Μπέρνστάιν «η διεύθυνση ορχήστρας είναι ένα από τα πολλά μυστήρια της μουσικής. Πρόκειται για μια μεγάλη ιστορία αγάπης, αλλά είναι και μυστήριο γιατί είναι η δυνατότερη ιστορία αγάπης της ζωής σου. Είναι απίστευτη εμπειρία να έχεις εκατό ανθρώπους να αναπνέουν και να πάλλονται συγχρόνως. Όταν καταφέρεις να θυμίσεις στα μέλη της το κίνητρο, την αγάπη τους για την μουσική, που τους ώθησε να διαλέξουν αυτό το επάγγελμα, ξυπνάς μέσα τους όλο το πάθος, όλη την σεξουαλική διέγερση που ένιωθαν στην αρχή της καριέρας τους και τότε το αποτέλεσμα είναι συγκλονιστικό.»

Η θέση του μαέστρου είναι καθοριστική διότι, μαζί με την ορχήστρα, θα μεταδώσουν στο ακροατήριο τον ψυχισμό του συνθέτη. Πόσο παράδοξο, λοιπόν, μέσα σε τόσες χροιές, μουσικά όργανα και καλλιτέχνες, ο ρόλος κλειδί για μια επιτυχημένη συναυλία να είναι σιωπηλός.

Κείμενο: Χριστίνα Ρουμελιώτη (Lavart)

Πηγές: 1, 2

Πηγές φωτογραφιών: 1, 2, 3