Η φιλόσοφος Υπατία αποτελεί μια εμβληματική μορφή, με την ιστορία της να έχει μυθοποιηθεί. Η δολοφονία της από “θρησκόληπτο όχλο” φέρεται να συνέβη “γιατί ήταν επιστήμονας”, ενώ η ομορφιά της περιγράφεται ως “λευκή σαν το χιόνι οπτασία” και “το Πνεύμα του Πλάτωνος και το Σώμα της Αφροδίτης”.
Παρ’ ό,τι η Υπατία έχει γίνει θέμα πινάκων, ποιημάτων, βιβλίων και ταινιών, η ιστορική πραγματικότητα διαφέρει από τον μύθο.
Οι κύριες πηγές που μας παρέχουν στοιχεία για τη ζωή της Υπατίας είναι: ο Συνέσιος Κυρήνης, μαθητής της Υπατίας, είναι ο μοναδικός σύγχρονός της συγγραφέας που άφησε γραπτές μαρτυρίες, ο Σωκράτης Σχολαστικός που περιγράφει τα γεγονότα στην “Εκκλησιαστική Ιστορία” και ο Δαμάσκιος, με το έργο “Φιλόσοφος Ιστορία”, γράφει έναν αιώνα μετά τα γεγονότα.
Πέρα από τις κύριες πηγές, υπάρχουν και δευτερεύουσες, που φωτίζουν το ζήτημα της Υπατίας. Ξεχωρίζει η διατριβή της Maria Dzielska, “Υπατία η Αλεξανδρινή”, που ερευνά ιστορικές πηγές και λογοτεχνικές αναπαραστάσεις.
Η Dzielska υποστηρίζει ότι η “Υπατία” που γνωρίζουμε σήμερα, ως νεαρή φιλόσοφο θύμα θρησκευτικού φανατισμού, είναι σε μεγάλο βαθμό δημιούργημα καλλιτεχνών. Η πραγματική Υπατία, όπως προκύπτει από τις πηγές, διαφέρει σημαντικά. Η διατριβή της Dzielska αποτελεί σημαντικό έργο για την κατανόηση της Υπατίας. Η συγγραφέας, σε ομιλία της το 2011, τονίζει τη διαφορά μεταξύ μύθου και πραγματικότητας.
Παρακολουθήστε την ομιλία της το 2011 παρακάτω:
You are currently viewing a placeholder content from YouTube. To access the actual content, click the button below. Please note that doing so will share data with third-party providers.
Η Αλεξάνδρεια, την εποχή της Υπατίας, αποτελούσε μια “πολυπολιτισμική κοινωνία”, με Χριστιανούς, παγανιστές και Εβραίους να συνυπάρχουν. Η διαφορετικότητα αυτή οδηγούσε συχνά σε “διακοινωτικές συγκρούσεις”, όπως μαρτυρά ο Σωκράτης Σχολαστικός.
Το 391 μ.Χ., το διάταγμα του Θεοδοσίου Α’ όξυνε την ένταση. Ο Πατριάρχης Θεόφιλος, έχοντας πλέον την εξουσία να οικειοποιηθεί παγανιστικούς ναούς, προκάλεσε μάχες με τους ειδωλολάτρες. Το Σεραπείο καταστράφηκε, αγάλματα θρυμματίστηκαν και ακολούθησαν θρησκευτικές σφαγές.
Η Υπατία, κόρη επιφανούς φιλοσόφου και μέλος της ελίτ, ζούσε σχετικά ανενόχλητη σε αυτό το περιβάλλον. Όμως, η άνοδος του Κυρίλλου στην Πατριαρχεία το 412 έφερε νέες αναταραχές. Ο Κύριλλος, όντας συγκρουσιακός, βρέθηκε στο επίκεντρο θρησκευτικών και πολιτικών έριδων, διώκοντας αιρέσεις και εχθρούς. Η ένταση κορυφώθηκε, με θρησκευτικά μίση και βίαιες συγκρούσεις να σημαδεύουν την πόλη.
Η θρυαλλίδα που πυροδότησε τα τραγικά γεγονότα ήταν ένα επεισόδιο στο θέατρο. Ο Έπαρχος Ορέστης δέχτηκε διαμαρτυρίες από Εβραίους θεατές για την παρουσία του Ιέρακα, θεωρούμενου πράκτορα του Πατριάρχη Κυρίλλου. Η ένταση κλιμακώθηκε, οδηγώντας σε βίαιες συγκρούσεις μεταξύ Εβραίων και Χριστιανών.
Παράλληλα, ο Ορέστης και ο Κύριλλος βρίσκονταν σε ανοιχτή διαμάχη για την εξουσία. Ο Κύριλλος κήδευσε ως μάρτυρα τον μοναχό Αμμώνιο, που σκοτώθηκε σε μια έριδα με τον Ορέστη, αγριεύοντας τα πνεύματα. Η Υπατία, ούσα σύμβουλος και φίλη του Ορέστη, στήριζε την πλευρά του. Η επιρροή της, τόσο στην Αλεξάνδρεια όσο και σε άλλες πόλεις, ενίσχυε την θέση του.
Σύμφωνα με την Dzielska, ο Κύριλλος, θέλοντας να πλήξει τον Ορέστη, δυσφήμισε την Υπατία ως μάγισσα. Το Μάιο του 415, ένας όχλος, πιθανώς υποκινούμενος από τον Κύριλλο, την δολοφόνησε άγρια. Η δολοφονία λειτούργησε ως τρομοκρατική ενέργεια, αποδυναμώνοντας τον Ορέστη και εδραιώνοντας την εξουσία του Κυρίλλου.
Ο π. Γεώργιος Μεταλληνός, αν και συμφωνεί με την Dzielska ως προς τις συνέπειες της δολοφονίας, διαφωνεί ως προς τον ηθικό αυτουργό. Θεωρεί ότι ο Κύριλλος, όντας έμμεσα υπαίτιος, έβλαψε σοβαρά την φήμη της Εκκλησίας.
Παρ’ ό,τι οι κατηγορίες εναντίον του Κυρίλλου βασίζονται σε μεταγενέστερες πηγές, η δολοφονία της Υπατίας παραμένει μια σκοτεινή σελίδα στην ιστορία, στιγματισμένη από θρησκευτικό φανατισμό και πολιτικές έριδες.
Υπάρχουν δύο κύρια συμπεράσματα που προκύπτουν από τα γεγονότα:
Καταρχάς, η δολοφονία της Υπατίας δεν είχε θρησκευτικά κίνητρα, αφού δεν ήταν γνωστή ως παγανίστρια, αλλά είχε Χριστιανούς μαθητές και δεν βρισκόταν στο επίκεντρο των διαιρέσεων. Τα κίνητρα ήταν πολιτικά.
Δεύτερον, ο όχλος δεν επηρεάστηκε από φθόνο για τη γοητεία της, καθώς ήταν ήδη ηλικιωμένη και ζούσε ασκητικά. Αν και υπήρχε προσπάθεια εκμετάλλευσης αισθημάτων, η Υπατία ήταν θύμα πολιτικής βίας, όχι φθόνου.
Είναι αδύνατο να είμαστε απόλυτα βέβαιοι για τον ρόλο του Κυρίλλου, λόγω έλλειψης αξιόπιστων πηγών. Οι προσπάθειες να ελαχιστοποιηθεί ο ρόλος του Κυρίλλου ή να αμβλυνθεί το θρησκευτικό κίνητρο από διάφορες οργανώσεις είναι άσχετες και αντιπαραγωγικές.
Το ξεχωριστό έργο της Υπατίας σπανίως αναφέρεται, προτιμώντας να παρουσιαστεί ως ένα είδος horror show, αντί για την επιστήμονα που ήταν, με σεβασμό στη μνήμη της.
Υπήρχαν 40 γυναίκες μαθηματικοί στην Αρχαία Ελλάδα – Γιατί δεν τις γνωρίζουμε;
