Ο Πλάτωνας μελετήθηκε όσο λίγοι φιλόσοφοι στην ιστορία μας, όμως κανείς δε μένει στο απυρόβλητο και οι ιδέες του Πλάτωνα αμφισβητήθηκαν έντονα.
Αν και ο Πλάτωνας θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς φιλοσόφους στη δυτική ιστορία, οι φιλοσοφικές του ιδέες δεν έμειναν χωρίς κριτική και οι μεταγενέστεροι φιλόσοφοι προσέφεραν αντικρούσεις ή εναλλακτικές προοπτικές.
Πλάτωνας: Τί πίστευε για την αγάπη ο επιδραστικός φιλόσοφος;
Ποιες ιδέες του Πλάτωνα αμφισβητήθηκαν ;
1. Ιδανικές μορφές και σύμπαντα:
Κριτική: Ο Αριστοτέλης, μαθητής του ίδιου του Πλάτωνα, αμφισβήτησε την έννοια των ιδανικών μορφών. Σε αντίθεση με τον Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης δεν πίστευε σε έναν ξεχωριστό κόσμο μορφών. Υποστήριξε ότι οι μορφές ενυπάρχουν στα επιμέρους αντικείμενα και ότι τα καθολικά υπάρχουν μέσα στα επιμέρους. Για παράδειγμα, αντί για μια τέλεια και ξεχωριστή μορφή “ανθρωπότητας”, ο Αριστοτέλης πίστευε ότι η ουσία της ανθρωπότητας είναι παρούσα σε κάθε μεμονωμένο άνθρωπο.
2. Θεωρία της Γνώσης:
Κριτική: Η θεωρία της γνώσης του Πλάτωνα, όπως παρουσιάζεται στην αλληγορία του σπηλαίου, θεωρεί ότι η αληθινή γνώση είναι προσβάσιμη μόνο μέσω της διανοητικής ενόρασης. Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι αυτή η ελιτίστικη άποψη παραμελεί τη σημασία της εμπειρικής γνώσης που αποκτάται μέσω της αισθητηριακής εμπειρίας. Εμπειριστές όπως ο Τζον Λοκ και ο Ντέιβιντ Χιουμ, σε μεταγενέστερους αιώνες, αμφισβήτησαν την ιδέα ότι όλη η γνώση είναι έμφυτη και τόνισαν τον ρόλο της αισθητηριακής αντίληψης.
3. Φιλόσοφος-βασιλιάς και πολιτικός ρεαλισμός:
Κριτική: Η πρόταση του Πλάτωνα για έναν φιλόσοφο-βασιλιά ως ιδανικό κυβερνήτη έχει επικριθεί για την ανεφάρμοστη φύση της και την πιθανότητα κατάχρησης. Πολιτικοί φιλόσοφοι όπως ο Καρλ Πόπερ διαφώνησαν με το ουτοπικό όραμα του Πλάτωνα, υποστηρίζοντας ότι θα μπορούσε να οδηγήσει σε αυταρχική διακυβέρνηση. Ο Popper τάχθηκε υπέρ των ανοικτών κοινωνιών.
4. Έλλειψη ατομικού δικαίου
Κριτική: Η έμφαση του Πλάτωνα στο κράτος και την κοινότητα συχνά υποβάθμιζε τη σημασία των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών. Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι το όραμά του για μια δίκαιη κοινωνία, όπως απεικονίζεται στη “Πολιτεία”, θυσιάζει την ατομική αυτονομία για χάρη μιας αρμονικής κοινότητας. Η σύγχρονη πολιτική φιλοσοφία, συμπεριλαμβανομένων στοχαστών όπως ο Τζον Ρολς, έχει τονίσει τη σημασία της εξισορρόπησης των ατομικών ελευθεριών με το κοινό καλό.
5. Ο δυϊσμός και το πρόβλημα νου-σώματος:
Κριτική: Ο δυϊσμός του Πλάτωνα, που διαχωρίζει την αιώνια ψυχή από το φθαρτό σώμα, έχει αντιμετωπίσει προκλήσεις, ιδίως στο πεδίο του προβλήματος νου-σώματος. Φιλόσοφοι όπως ο Gilbert Ryle και μεταγενέστεροι γνωστικοί επιστήμονες αμφισβήτησαν την ιδέα μιας ξεχωριστής και άυλης ψυχής, προτείνοντας εναλλακτικές θεωρίες που ενσωματώνουν το νου και το σώμα.
6. Αναπαράσταση στην τέχνη:
Κριτική: Στη “Πολιτεία”, ο Πλάτωνας εξέφρασε ανησυχίες σχετικά με τον ρόλο της τέχνης στην κοινωνία, ιδίως τη δυνατότητά της να μιμείται την πραγματικότητα και να επηρεάζει τα συναισθήματα. Αυτό οδήγησε στον περίφημο εξοβελισμό των ποιητών από την ιδανική πόλη-κράτος του. Ωστόσο, η άποψη αυτή έχει αμφισβητηθεί από εκείνους που βλέπουν την αξία της τέχνης στην έκφραση και τη διερεύνηση ποικίλων ανθρώπινων εμπειριών. Βέβαια, πολλοί υποστηρίζουν πως ο εξορισμός των ποιητών στην ιδανική πολιτεία του Πλάτωνα έχει άλλου είδους συμβολισμό.
Είναι ουσιώδες να σημειωθεί ότι ενώ υπάρχουν αυτές οι κριτικές, οι ιδέες του Πλάτωνα, οι διάλογοι και οι συζητήσεις στο πλαίσιο των έργων του συνεχίζουν να διαμορφώνουν συζητήσεις στην ηθική, τη μεταφυσική, την επιστημολογία και την πολιτική φιλοσοφία. Ούτως ή άλλως μιλάμε για εναν φιλόσοφο που έθεσε τα θεμέλια της σύγχρονης φιλοσοφίας προσπαθώντας να φτιάξει μια ιδανική πολιτεία. Τι πιο όμορφο και ουσιαστικό απ’ αυτό;
Όταν ο Διογένης έπεσε θύμα της ομορφότερης εταίρας – Μια φάρσα στην Αρχαία Ελλάδα
