10 διαχρονικά αποφθέγματα από τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη μπαίνουν στο μικροσκόπιο

Ο Αριστοτέλης, ένας φωστήρας της κλασικής φιλοσοφίας, διερεύνησε την πολύπλευρη φύση των ανθρώπινων επιθυμιών, αναγνωρίζοντας την άρρηκτη σχέση μεταξύ επιθυμίας και απόλαυσης.

Η οξυδερκής παρατήρησή του Αριστοτέλη ότι οι περισσότερες επιθυμίες συνοδεύονται από κάποια ευχαρίστηση συμπυκνώνει την περίπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ των προσδοκιών μας και της εγγενούς ευχαρίστησης που απορρέει από την επιδίωξη των επιθυμιών μας.

Αυτή η διαπίστωση ωθεί στον προβληματισμό σχετικά με τον βαθύτατο ρόλο που διαδραματίζει η ευχαρίστηση στη διαμόρφωση της ανθρώπινης εμπειρίας μας, είτε μέσω της ανάμνησης παρελθοντικών αποκτήσεων είτε μέσω της πρόβλεψης μελλοντικών επιθυμιών.

Μήπως η γνώμη της πλειοψηφίας οδηγεί στην τυραννία; Σπουδαίοι κοινωνιολόγοι απαντούν στο ερώτημα

Η αναζήτηση της ισότητας κατέχει κεντρική θέση στους στοχασμούς του Αριστοτέλη, αμφισβητώντας τους κοινωνικούς κανόνες και υποστηρίζοντας τη δικαιοσύνη στην κατανομή των δικαιωμάτων.

Ο ισχυρισμός του ότι οι πλούσιοι δεν πρέπει να έχουν περισσότερα δικαιώματα από τους φτωχούς είναι μια διαχρονική έκκληση για δικαιοσύνη, που αντηχεί στους διαδρόμους της πολιτικής φιλοσοφίας.

Η αναλογία του Αριστοτέλη, που παραλληλίζει την άνιση κατανομή των αγαθών πρώτης ανάγκης με την ανισορροπία των πολιτικών δικαιωμάτων, μας καλεί να εξετάσουμε τα ίδια τα θεμέλια των κοινωνικών δομών.

Καθώς ξεκινάμε αυτή την εξερεύνηση της σοφίας του Αριστοτέλη, αυτά τα αποφθέγματα θα μας βοηθήσουν να εισέλθουμε στον κόσμο του.

10 αποφθέγματα του Αριστοτέλη

«Οι περισσότερες επιθυμίες συνοδεύονται από κάποια ηδονή. Γιατί οι άνθρωποι, είτε θυμούνται εκείνα που απέκτησαν, είτε γιατί ελπίζουν ότι θα τα αποκτήσουν, νιώθουν κάποια ηδονή.»
Ο Αριστοτέλης αναγνωρίζει τη στενή σχέση μεταξύ των επιθυμιών και της απόλαυσης. Υποστηρίζει ότι η επιδίωξη των επιθυμιών, είτε με την προσμονή είτε με την ανάμνηση, προκαλεί μια αίσθηση ηδονής. Αυτή η διαπίστωση αντανακλά την ψυχολογική πτυχή των ανθρώπινων κινήτρων, τονίζοντας τον ρόλο της ευχαρίστησης στη διαμόρφωση των εμπειριών και των πράξεών μας.
«Ισότητα είναι το να μην έχουν οι πλούσιοι περισσότερα δικαιώματα από τους φτωχούς. Αν είναι βλαβερό το να δίνεται ίση μερίδα φαγητού και ίδια ρούχα σε ανθρώπους που είναι ανόμοιοι σε ιδιοσυγκρασία και ανάστημα, τότε είναι εξίσου βλαβερό να δίνονται σε άνισους πολίτες τα ίδια πολιτικά αξιώματα, καθώς επίσης και να δίνονται σε ίσους πολίτες άνισα δικαιώματα.»
Υποστηρίζει την έννοια της ισότητας που έχει τις ρίζες της στη δικαιοσύνη. Διαφωνεί με την άδικη κατανομή των δικαιωμάτων με βάση τον πλούτο ή την κοινωνική θέση. Παραλληλίζοντας την υλική ισότητα με τα πολιτικά δικαιώματα, αμφισβητεί τα κοινωνικά πρότυπα, υποστηρίζοντας ότι η δικαιοσύνη πρέπει να είναι η κατευθυντήρια αρχή στη διακυβέρνηση.
«Ο θάνατος είναι το πιο φοβερό πράγμα, γιατί αποτελεί το τέλος, πέρα από το οποίο πιστεύεται ότι δεν υπάρχει τίποτε για αυτόν που πέθανε, ούτε καλό, ούτε κακό.»
Ο Αριστοτέλης αντιμετωπίζει τον υπαρξιακό φόβο του θανάτου, αναδεικνύοντας την αντιληπτή οριστικότητά του. Ο στοχασμός του για το τίποτα που ακολουθεί τον θάνατο υπογραμμίζει τη σοβαρότητα της θνητότητας στη διαμόρφωση των ανθρώπινων προοπτικών και πράξεων. Το απόσπασμα αυτό αντανακλά τις μεταφυσικές και υπαρξιακές πτυχές της ανθρώπινης κατάστασης.
«Είναι προτιμότερο κανείς να τιμωρεί τους εχθρούς του, παρά να συμβιβάζεται μαζί τους. Γιατί, το να ανταποδίδεις τα όσα έπαθες είναι δίκαιο κι η αποκατάσταση του δικαίου είναι πράξη αξιέπαινη.»
Ο Αριστοτέλης τάσσεται υπέρ της ανταποδοτικής δικαιοσύνης, υποστηρίζοντας ότι είναι καλύτερο να τιμωρεί κανείς τους παραβάτες παρά να επιδιώκει συμβιβασμό. Θεμελιώνει τη δικαιοσύνη στην πράξη της ανταπόδοσης όσων έχει υποστεί κάποιος, τονίζοντας την ηθική και δεοντολογική επιταγή της αποκατάστασης της ισορροπίας μέσω της τιμωρίας.
«Η οικογένεια είναι η ένωση που καθιερώθηκε από τη φύση για την εξυπηρέτηση των καθημερινών αναγκών του ανθρώπου.»
Θεωρεί την οικογένεια ως έναν φυσικό θεσμό που έχει σχεδιαστεί για να ικανοποιεί τις πρακτικές και συναισθηματικές ανάγκες των ατόμων. Η προοπτική αυτή ευθυγραμμίζεται με την έμφαση που δίνει στη φυσική τάξη των κοινωνικών δομών, θεωρώντας την οικογένεια ως βασική μονάδα για την ανθρώπινη ευημερία.
«Συνήθως, την ισχυρότερη μνήμη την έχουν εκείνοι που είναι αργοί στην αντίληψη.»
Ο Αριστοτέλης συνδέει τη μνήμη με τον ρυθμό αντίληψης, υποδηλώνοντας ότι όσοι παίρνουν χρόνο για να αντιληφθούν τα πράγματα μπορεί να έχουν ισχυρότερη μνήμη. Η παρατήρηση αυτή αντανακλά το ενδιαφέρον του για τις γνωστικές διαδικασίες και τις περίπλοκες συνδέσεις μεταξύ αντίληψης και μνήμης.
«Μολονότι οι νόμοι έχουν θεσπιστεί, δεν πρέπει να παραμένουν πάντοτε αναλλοίωτοι.»
Ο Αριστοτέλης αναγνωρίζει την αναγκαιότητα των νόμων, αλλά δίνει έμφαση στην προσαρμοστικότητά τους. Αυτό αντανακλά μια ρεαλιστική προσέγγιση, υποδεικνύοντας ότι τα νομικά συστήματα πρέπει να ανταποκρίνονται στις εξελισσόμενες κοινωνικές ανάγκες και συνθήκες.
«Όσοι δίνουν καλή εκπαίδευση στα παιδιά πρέπει να τιμώνται περισσότερο από αυτούς που τα έφεραν στον κόσμο. Οι γονείς τους έδωσαν μόνο ζωή, ενώ οι παιδαγωγοί ικανότητα να ζουν καλά.»
Εκτιμά την εκπαίδευση και αναβαθμίζει το ρόλο των εκπαιδευτικών. Υποστηρίζει ότι εκείνοι που μεταδίδουν γνώσεις και συμβάλλουν στην ικανότητα ενός παιδιού να ζει καλά αξίζουν μεγαλύτερη τιμή από τους γονείς που δίνουν μόνο ζωή. Αυτό αντανακλά την αναγνώρισή του για τη βαθιά επίδραση της εκπαίδευσης στη διαμόρφωση των ατόμων.
«Ο άνθρωπος είναι ον φύσει κοινωνικό και πολιτικό. Αυτός που μπορεί να ζήσει μακριά απ’ τις ανθρώπινες κοινωνίες είναι είτε θηρίο είτε θεός.»
Ο Αριστοτέλης υποστηρίζει την έμφυτη κοινωνική και πολιτική φύση του ανθρώπου. Αυτό το απόσπασμα υπογραμμίζει την ιδέα ότι η απομόνωση από την κοινωνία είναι αντίθετη προς την ανθρώπινη φύση, τοποθετώντας τα άτομα που επιλέγουν μια τέτοια απομόνωση είτε ως άτομα που στερούνται ανθρωπιάς είτε ως άτομα που διαθέτουν θεϊκές ιδιότητες.
«Η δουλεία είναι αντίθετη με τη φύση, γιατί μόνο οι ανθρώπινοι νόμοι κάνουν άλλους δούλους κι άλλους ελεύθερους. Στη φύση δεν υπάρχει τέτοια διαφορά, που είναι άδικη και αποτέλεσμα βίας.»
Επικρίνει τη δουλεία, υποστηρίζοντας ότι αντιβαίνει στη φυσική τάξη. Αποδίδει τη διάκριση μεταξύ δούλων και ελεύθερων ατόμων στους ανθρώπινους νόμους, χαρακτηρίζοντάς την άδικη και προϊόν βίας. Αυτό αντανακλά την ηθική του στάση απέναντι στο θεσμό της δουλείας. Μια πολύ σημαντική καταγραφή.