Ο ποιητής της Δεσκάτης Χ. Μπράβος

Έναυσμα για το κείμενο αποτέλεσε η ανάρτηση του τραγουδιού ‘Ήμερος Ύπνος’¹ στην ομάδα ‘Σύλλογος φίλων κακής μουσικής’ στο facebook, μερικές μέρες πριν. Ο αναρτήσας θεώρησε ότι οι στίχοι του εν λόγω τραγουδιού το καθιστούν κατάλληλο για τη συγκεκριμένη ομάδα. Διαφωνώντας πλήρως μαζί του, σκέφτηκα να μπω στον κόπο να ψάξω τους στίχους και, όπως συμβαίνει συνήθως με τα τραγούδια του Θ. Παπακωνσταντίνου, ένας κόσμος ανοίχτηκε μπροστά μου!

Οι στίχοι του τραγουδιού αποτελούν ποίημα του Χρήστου Μπράβου. Ο Μπράβος γεννήθηκε στη Δεσκάτη το 1948 και πέθανε 39 χρόνια μετά, τον Απρίλιο του 1987.² Σπούδασε μαθηματικός και εργάστηκε ως υπάλληλος του Υπουργείου Οικονομικών, όμως εμάς θα μας απασχολήσει για το συγγραφικό του έργο. Δημοσίευσε δύο ποιητικές συλλογές, την ‘Ορεινό καταφύγιο’ (1983) και την ‘Mε των αλόγων τα φαντάσματα’ (1985), ενώ μετά τον θάνατό του εκδόθηκε το λεύκωμα ‘Μετά τα μυθικά’ (1996) όπου περιλαμβάνονται οι ανέκδοτες συλλογές “Ξύλινα τείχη” και “Μετά τα μυθικά” συνοδευόμενες από 14 έργα μεικτών τεχνικών του Χρόνη Μπότσογλου, εμπνευσμένα από τα κατάλοιπα ποιήματα του ποιητή. Έγραψε επίσης χρονογραφήματα και κείμενα κριτικής (για τον Μ. Σαχτούρη, μεταξύ άλλων).Ο Μπράβος ανήκει στην ποιητική γενιά του ’70 (αλλιώς ‘τρίτη μεταπολεμική γενιά’, ‘γενιά της αμφισβήτησης’ και ‘γενιά της άρνησης’) και σύμφωνα με τον Γκολίτση³ είναι ο «αυθεντικότερος από κάθε άλλον ποιητή της γενιάς του». Η γενιά του ‘70 περιλαμβάνει ποιητές που επηρεάστηκαν από τη ψυχροπολεμική περίοδο και τις μνήμες της εμφυλιακής και μετεμφυλιακής Ελλάδας και από ποιητές όπως ο Σεφέρης, ο Καβάφης και ο Εμπειρίκος (μεταξύ άλλων). Χαρακτηριστικά γνωρίσματα των ποιημάτων αυτής της εποχής είναι ο στοχασμός, η μελαγχολία, η κρυπτικότητα, η αυτοαναφορικότητα, η προφορικότητα της γλώσσας και η πεζολογική μορφή του στίχου.⁴ Σημαντικές προσωπικότητες αυτής της γενιάς είναι ο ποιητής-στιχουργός Μιχάλης Γκανάς, ο ποιητής Γιάννης Κοντός, η ποιήτρια Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ και ο ποιητής και πεζογράφος Άρης Αλεξάνδρου.

Όσον αφορά τον Μπράβο, δύο είναι τα βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα των ποιημάτων του, όπως εύκολα μπορεί να συμπεράνει κάποιος/α αν τα διατρέξει. Το πρώτο είναι η αναφορά στον θάνατο (λόγω των βιωμάτων από την εμφυλιακή Ελλάδα): Μες στου νεκρού το μάτι / κοιμούνται δέντρα και πουλιά (Νανούρισμα), «Κάθεσαι στην καρέκλα του» / μου είπαν (Ο εκτελεσμένος του καφενείου), Ο χρόνος μετριέται / με Ψυχοσάββατα (Γενέθλιος τόπος), Στάχυ της νύφης η φωνή / κι αλεύρι ο θάνατος / εκεί που οπλίζει ο γαμπρός / ο τόπος λαμπαδιάζει. / Η Χειμερία νάρκη έπεται (‘Το μαύρο είναι χρώμα φιλικό. Όπως το φως, έχει εφτά πέπλα’. IV. οι ήχοι). Το δεύτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι η αναφορά στη φύση (λόγω των βιωμάτων που είχε από την ύπαιθρο): Θα είναι νύχτα και θα ουρλιάζουν τα βατράχια / και τα σκυλιά θα σεργιανούν στην αγορά (Μήκος χρόνου), σκίστηκε η γης / βγάζει μηλιά / τα μήλα φορτωμένη (Η μηλιά), Δέστε το μαύρο άλογο που τρέχει / δέστε τ’ άσπρα φτερά του που χτυπούν (Του λυπημένου).

Ο θάνατος και η φύση φαίνεται ότι δεσπόζουν και στο ποίημα ‘Ήμερος ύπνος’, το οποίο βρίσκεται στην ποιητική συλλογή ‘Mε των αλόγων τα φαντάσματα’ :

Προοίμιο: Μέσα στου νεκρού το μάτι
δέντρα βλέπω και πουλιά

Χιόνι σεντόνι τρυφερό για του φιδιού τον ύπνο,
χιόνι και πένθιμο σκυλί, βραχνός προφήτης.

Κι όμως το πιο γλυκό βιολί
το παίζει ο θάνατος

Κοιτάς απ΄ το παράθυρο, καπνίζουν τα πηγάδια.
Χιόνι κι ανάψαν τη φωτιά στον κάτω κόσμο.

Ο κυνηγός στο πέρασμα το σπίρτο πίνει.
Τον λύκο που εχύμηξε πίσω του δεν τον βλέπει.

Δεν θα επιχειρήσω κάποια ανάλυση ούτε ως φιλόλογος, ούτε ως γλωσσολόγος. Όχι γιατί θεωρώ το συγκεκριμένο κείμενο ως κάτι ιερό που δεν μπορεί κάποιος/α να το αναλύσει, ούτε γιατί είναι δύσκολο (η προφορικότητα και η πεζολογική μορφή του στίχου είναι αν μη τι άλλο οφθαλμοφανή), αλλά γιατί οι στίχοι κάνουν πολύ καλά τη δουλειά τους: δημιουργούν μια κρύα εικόνα της υπαίθρου με πολύ συγκεκριμένους πρωταγωνιστές και λιγοστούς ήχους, με σκοπό να προκληθεί η αίσθηση του “ήμερου ύπνου”-θανάτου.

Θα επαναλάβω ότι το τραγούδι ‘Ήμερος ύπνος’ αποτελεί μελοποιημένη ποίηση και επειδή ο κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται την ποίηση διαφορετικά, μπορεί σύμφωνα με το δικό του προσωπικό αισθητικό κριτήριο να το απορρίψει και να μη το διαβάσει-ακούσει. Ωστόσο δεν μπορεί να υποβαθμίζει το έργο κάποιου/α επειδή δεν μπορεί να το αντιληφθεί και να το αξιολογήσει. Η γενιά του ’70, και ο Μπράβος μέσα σε αυτή, επηρέασε σημαντικά την ελληνική ποίηση, την γλώσσα της και κατέδειξε, όπως εύστοχα παρατηρεί ο Χλωπτσιούδης, «την ατομική εξέλιξη και την ομαδική σκέψη που κυριαρχεί πια στη συλλογική συνειδητά καλλιτεχνική έκφραση». Επηρέασε βεβαίως, όπως συμβαίνει με την ποίηση, και άλλες μορφές τέχνης, παρέχοντας υλικό για νέες δημιουργίες. Για παράδειγμα, ο Βασίλης Κοσμόπουλος γύρισε τη βραβευμένη ταινία μικρού μήκους ‘Ο Φωτογράφος Των Τρικάλων (Α. Μάνθος)’⁵ με βάση το ποίημα του Χ. Μπράβου ‘Α. Μάνθος’ (το οποίο έχει μελοποιηθεί και αυτό από τον Θ. Παπακωνσταντίνου⁶).

Κλείνοντας, δεν ξέρω αν για κάποιους/ες υπάρχει κακή ποίηση. Για μένα υπάρχει σκέτη ποίηση και ευχαριστώ αυτόν που έκανε την ανάρτηση στην ομάδα του facebook γιατί με παρακίνησε να ασχοληθώ και πάλι μαζί της, ανακαλύπτοντας έναν σπουδαίο ποιητή.