Θεριά οι ανθρώποι, δεν μπορούν το φως να το σηκώσουν…
Χίλιες φορές να γεννηθείς, τόσες θα σε σταυρώσουν.
(Οι Πόνοι της Παναγίας)
Ο πρωτοπόρος διανοητής που κονταροχτυπήθηκε με τις στερεοτυπικές αντιλήψεις σε πολιτική, φιλοσοφία και θρησκεία. Από το Φως που καίει έως την αριστουργηματική Αληθινή απολογία του Σωκράτη έχει παραδώσει εθνική κληρονομιά.
Γεννήθηκε στις 14 Φεβρουαρίου του 1844 στον σημερινό Μπουργκάς της Βουλγαρίας. Στην Αθήνα σπούδασε φιλολογία και διετέλεσε καθηγητής, εργάστηκε όμως και ως δημοσιογράφος για βιοποριστικούς λόγους. Λίγα χρόνια αργότερα πήγε στο Παρίσι για να παρακολουθήσει μαθήματα φιλοσοφίας, φιλολογίας και κοινωνιολογίας. Στο γλωσσικό ζήτημα τάχθηκε με την πλευρά των δημοτικιστών και υπερασπίστηκε ένθερμα τη δημοτική, τιμώντας την σε όλο το έργο του. Μετέφρασε έργα του Ευριπίδη, του Σοφοκλή, του Αριστοφάνη, του Ξενοφώντα, αλλά και του Μολιέρου.
Βίωσε τον ελληνοτουρκικό πόλεμο και την Κατοχή, όπου και έλαβε ενεργό δράση. Στα ποιήματά του μιλάει απευθείας στον ελληνικό λαό και δίνει εικόνες από την πραγματικότητα της εποχής και τη ζωή της λαϊκής τάξης: «Δειλοί μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα, προσμένουμε ίσως κάποιο θάμα» (από το ποίημα Η Ταβέρνα). Επηρεασμένος από τον Καζαντζάκη, καλεί τους ανθρώπους να πάρουν θέση, να αναλάβουν την ευθύνη και να πράξουν: «Κι αν είναι ο λάκκος σου πολύ βαθύς, χρέος με τα χέρια σου να σηκωθείς».
Η ποίησή του περιέχει λυρισμό, σατιρική, αλλά και παιχνιδιάρικη διάθεση. Αναβλύζει «διονυσιασμό» και μουσικότητα, απόδειξη τα δεκάδες μελοποιημένα ποιήματα που αντηχούν με την ίδια δύναμη και στους σημερινούς καιρούς.
«Δεν ξέρεις καημένε τη λαϊκή ψυχή.
Οι λαοί πιστεύουν πιότερο τ’ αυτιά τους, παρά τα μάτια τους.
Πιότερο το μύθο παρά τα γεγονότα.
Πιότερο τη φαντασία τους από τη κρίση τους…
ΜΩΜΟΣ: Δεν μπορούνε να σωθούν οι ψυχές από τίποτα, όσο παραμένει όξω τους η αιτία του Κακού.
ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ: Ποια;
ΜΩΜΟΣ: Η Ανισότητα»
(από το «Μονόλογο του Μώμου»)
Κείμενο: Αλίκη Μαργαρού (Lavart)
