Φτηνά Τσιγάρα – Ο Κόσμος Των Άλλων Και Τα Σέρτικα Λαμίας
Είναι φορές που για να δούμε μια ταινία δεν μας αρκεί να αρέσει στους υπόλοιπους που την εκθειάζουν, ούτε απλά να ξέρουμε την πλοκή της. Είναι άλλες φορές που ενώ έχουμε δει μια ταινία, χρειαζόμαστε περισσότερες πληροφορίες γι’ αυτήν, όπως: πότε γράφτηκε, τι πραγματεύεται σύμφωνα με τον δημιουργό – γιατί πολλές φορές το “τι πραγματεύεται ο δημιουργός” με το “τι εκλαμβάνει ο θεατής” απέχουν – τι σημαίνει ο τίτλος της ταινίας, αλλά και ενδιαφέροντα γεγονότα γύρω από αυτήν. Και εκεί ακριβώς ξεκινάει η ανάλυση της ταινίας. Η ανάλυσή της μπορεί να βασίζεται σε γεγονότα επιβεβαιωμένα από τους ίδιους τους συντελεστές ή μέσω μιας προσωπικής άποψης του θεατή είτε αυτή είναι βασισμένη σε θεατρολογικά κριτήρια, είτε είναι βασισμένη στην απλή και άκρως ενδιαφέρουσα κρίση ενός κινηματογραφόφιλου. Έτσι, θα προσπαθήσουμε να φλερτάρουμε με την δραματουργική ανάλυση των ταινιών με τρόπο που να είναι ενδιαφέρων και όχι ακαδημαϊκά στιλιζαρισμένος.
Φτηνά Τσιγάρα (2000). Καλοκαίρι στην Αθήνα του ’99. Ένας τριαντάχρονος – εργένης από πεποίθηση – άνεργος που αυτοπροσδιορίζεται ως συλλέκτης στιγμών. Σε μια Αθήνα, που η ραθυμία και η ραστώνη την κάνουν να φαντάζει ανάλαφρη και ταξιδιάρα. Σαν εξαιρετικός ακροατής και παρατηρητής, μαθαίνει για καταδικασμένους έρωτες αλλά και κωμικοτραγικές καταστάσεις της καθημερινότητας, ενώ ένα πλήθος ανθρώπων τον πλαισιώνει σ’ αυτή του την περιπλάνηση. Γνωρίζει σε ένα τηλεφωνικό θάλαμο μια όμορφη κοπέλα που ασχολείται με το χώρο της μόδας, τη Σοφία. Περιπλανιούνται μια νύχτα μαζί στην πόλη συζητώντας και αναλύοντας θέματα όπως ο έρωτας και οι άνθρωποι, ώσπου με το φως της μέρας οι δρόμοι τους χωρίζουν. Μόλις όμως ανακαλύψει ότι ο περίγυρός του δεν τον εμπνέει, την αναζητά ξανά μέσα στην Αθήνα.
Η ταινία και ο όρος «ετερότητα»:
Ο Ρένος Χαραλαμπίδης άρχισε να γράφει το σενάριο της ταινίας το 1998. Έμπνευσή του ένα μικρό καφενείο στο οποίο καθόταν καθημερινά για να γράψει, τα ταξίδια του σε τροπικά μέρη, όπως το Μαρόκο και σαφώς η γνωριμία του με τον Paul Bowles.
Η ταινία του Ρένου Χαραλαμπίδη που παίχτηκε για πρώτη φορά τον Νοέμβρη του 2000 στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, είναι πλέον – εν έτη 2020 – μια από τις πιο διαδεδομένες ελληνικές ταινίες. Παρά το όχι ιδιαίτερα φιλόδοξο ξεκίνημά τους, τα Φτηνά Τσιγάρα πλέον “ανοίγουν” και “κλείνουν” το καλοκαίρι μας, οι γεμάτοι νοήματα μονόλογοι της ταινίας παρελαύνουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το κοινό πλέον – με λίγα χρόνια καθυστέρηση βέβαια – είναι έτοιμο να καταλάβει τη μποέμ ματιά του Ρένου Χαραλαμπίδη, που ομολογουμένως βρισκόταν ένα βήμα πιο μπροστά από την εποχή του για τα ελληνικά δεδομένα.
Σημαντικό χαρακτηριστικό της ταινίας, η εμπλοκή της ετερότητας σε ένα καλά διατυπωμένο ρομαντικό και μποέμ έργο. Διασαφηνίζοντας τον όρο, θα λέγαμε πως πρόκειται για την ιδιότητα του «διαφέρειν» στο πνεύμα σύμφωνα με τον Αριστοτέλη. Επιπροσθέτως, από κοινωνιολογική οπτική, αφορά τον κόσμο του άλλου. Ουσιαστικά το «εγώ» και πως αυτό εξελίσσεται και συμβαδίζει ή εντάσσεται στο «εμείς», δηλαδή σε κάτι πιο συλλογικό.
Τα Φτηνά Τσιγάρα είναι ένα ατόφιο δείγμα της ετερότητας, μέσω του κεντρικού ήρωα, αλλά και των υπόλοιπων που τον πλαισιώνουν. Ο πρωταγωνιστής, είναι ένας σύγχρονος μποέμ τύπος. Παρατηρητής του πιο περίπλοκου, που είναι ο κόσμος. Όπως λέει ο ίδιος στην αρχή της ταινίας, “ο κόσμος βασίζεται στο χάος κι εγώ θα το διασχίσω χωρίς να ψάχνω λογική σειρά”. Ένας άνθρωπος που η ρομαντική του φύση, ίσως κάνει πολλούς κυνικούς να δυσφορούν και σίγουρα άλλους να ταυτίζονται και να παρασύρονται στον ονειρικό κόσμο που έχει φτιάξει γύρω του.
Δεν είναι ένας απλός παρατηρητής/ακροατής, επεξεργάζεται τα όσα ακούει και βλέπει, τα ερμηνεύει και ενστερνίζεται όσα βρίσκει να ταυτίζεται. Για παράδειγμα, όταν ένας ξένος του μιλάει για τον Μοχάμετ Άλι, λέγοντάς του πως δεν ήταν μποξέρ αλλά χορευτής, φαίνεται να δοκιμάζει αυτή την θεωρία. Ο Χαραλαμπίδης δείχνει αυτή την θεωρία μέσα από μια φορτισμένη σκηνή, υπό την μουσική συνοδεία της Έλλης Πασπαλά και του τραγουδιού Το Δάκρυ να δρα επικουρικά, να δυναμώνει την σημασία αυτού που βλέπουμε. Η πάλη και ο χορός είναι ένα είδος εκτόνωσης και ο Χαραλαμπίδης επιλέγει να τα παρουσιάσει με το μπλε και τον πρωταγωνιστή υπό τον ήχο της μουσικής που φαίνεται αντικαθιστά τον λόγο. Η πάλη σε μια αλληλοδιαδοχή με τον χορό, θα μπορούσαμε να την θεωρήσουμε ως προσωποποίηση της ψυχής. Μια εσωτερική δύναμη που εξωτερικεύεται με αυτόν τον τρόπο.
Μια ταινία που θα μπορούσε να είναι ραδιοφωνική. Ο λόγος κυριαρχεί καθ’ όλη τη διάρκεια από το πιο ασήμαντο μέχρι το πιο σημαντικό, τόσο που η εικόνα θα μπορούσε να λείπει. Η εκφορά του λόγου είναι τόσο εκφραστική, που η σωματική είναι απλή αλλά σε καμία περίπτωση ευνόητη. Αυτό οφείλεται στην ιδιαίτερη σκηνοθετική ματιά του Χαραλαμπίδη, που δίνει μια αίσθηση τζαζ αυτοσχεδιασμού. Μια ποιητική, ρομαντική ματιά στον έρωτα, τους ανθρώπους και τη ζωή. Έτσι θα μπορούσαμε να εντάξουμε τα Φτηνά Τσιγάρα στο φιλμ νουάρ. Πρόκειται μάλιστα για εξαιρετική εμπειρία η απόλαυση της ταινίας ως ηχητικό ντοκουμέντο και προτείνω ανεπιφύλακτα τη δοκιμή του. Η ταινία περιπλέκει παρόν και παρελθόν δραματικού χρόνου, καθώς ο Νίκος και η Σοφία περνούν μαζί ένα βράδυ όπως αυτό μας παρουσιάζεται, ενώ οι υπόλοιπες στιγμές του έργου που παρεμβάλλονται συμβαίνουν στο διάστημα από την πρώτη συνάντησή τους μέχρι τη δεύτερη. Είναι ένας τρόπος να παρουσιάσει ο Χαραλαμπίδης το κενό που νιώθει ο πρωταγωνιστής, αφού γνωρίσει τη Σοφία. Ουσιαστικά ακούει ιστορίες, παρατηρεί τον κόσμο, αλλά όλα αυτά συμβάλλουν να καταλάβει ότι την έχει ερωτευτεί. Παραμένει παρατηρητής όσο είναι μακριά της, ενώ όταν είναι μαζί της γίνεται εκείνος το θέμα κι εμείς οι μόνοι παρατηρητές.
Ο πολυεπίπεδος τίτλος Φτηνά Τσιγάρα:
Voice off: “Η ζωή ξέρει κι εγώ την εμπιστεύομαι. Είμαι από αυτούς, που πάντα κάπνιζαν φτηνά τσιγάρα”, είναι η φράση με την οποία κλείνει την εισαγωγή του. Αν εξετάσουμε ψυχολογικά αυτή τη φράση κι ενώ εκ πρώτης όψης θα σηματοδοτούσε έναν άνθρωπο που δεν δίνει την απαραίτητη προσοχή στη ζωή, συμβαίνει το αντίθετο. Τα φτηνά τσιγάρα που καπνίζει υποδηλώνουν την ευχαρίστηση από τα απλά καθημερινά πράγματα, αυτά που δεν εκτιμούν όλοι.
Σε ένα αλληγορικό επίπεδο, θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε τα τσιγάρα ως στιγμές. Πιο συγκεκριμένα, ο ιδιοκτήτης του καφενείου μαζεύει “το πιο άγριο και φοβερό πράγμα στον κόσμο… στιγμές!”, όπως εκμυστηρεύεται. Ένας από τους τρόπους που μαζεύει αυτές τις στιγμές, είναι βάζοντας σε ένα κουτί τις γόπες που καπνίστηκαν σε πολύ σημαντικές αποφάσεις κάποιου. Απότοκο του αλληγορικού αυτού νοήματος είναι πως ο τίτλος αναφέρεται στις φτηνές στιγμές της καθημερινότητας. Αυτές που κάνουν τη ζωή να αποκτά νόημα και περιεχόμενο με τον οποιοδήποτε τρόπο, ενισχύοντας την προηγούμενη έννοια της ευχαρίστησης από τα απλά καθημερινά.
Τα τσιγάρα έχουν ξεχωριστή θέση στην ταινία. Εμφανίζονται αρχικά στον τίτλο και στη συνέχεια συνοδεύουν όλες τις συζητήσεις που έχουν οι χαρακτήρες μεταξύ τους. Και συγκεκριμένα εντοπίζουμε έντονη την παρουσία του τσιγάρου στις πιο σημαντικές συζητήσεις και αποφάσεις. Γεμίζει τις παύσεις, δημιουργεί τον καπνό που από μέσα φαντάζουν όλα ονειρικά – σαν ομίχλη – και έτσι δίνει μια εικόνα διαφορετική σ’ αυτόν τον κόσμο που μας οδηγεί ο Χαραλαμπίδης μέσω του χαρακτήρα του.
Τέλος, ο Χαραλαμπίδης έχει δημιουργήσει μια κινηματογραφική ταινία που βρίθει συναισθημάτων και περιπλεγμένων νοημάτων που δεν θα μπορούσαμε να πιστέψουμε πως επέλεξε ένα τόσο απλό νόημα για τον τίτλο της ταινίας. Άλλωστε το γεγονός οτι ο τίτλος Φτηνά Τσιγάρα φαίνεται εκ πρώτης όψεως απλός και παραπλανητικός για το περιεχόμενο της ταινίας, είναι αυτό που μας οδηγεί στην εύρεση των κατάλληλων εννοιών. Παρ’ όλα αυτά, ο τίτλος αναφέρεται στα κυριολεκτικά φτηνά τσιγάρα, που όπως αποκάλυψε σε συνέντευξή του ο Χαραλαμπίδης, είναι τα σέρτικα Λαμίας.
https://www.youtube.com/watch?v=0hc8MJgoJwg&t=2931s&ab_channel=kuriakosBspan
Fun Facts:
• Η τελευταία σκηνή της ταινίας στο τρόλεϊ με τα κρεμασμένα χρυσόψαρα, είναι εμπνευσμένη από τους κατοίκους του Μαρόκο που για να πουλήσουν τα χρυσόψαρα, τα έχουν σε σακουλάκια και τα αφήνουν κρεμασμένα μέχρι κάποιος να τα πάρει.
• Ταινίες που αγάπησε ο Ρένος Χαραλαμπίδης και έδωσαν το στίγμα τους στα Φτηνά Τσιγάρα είναι ταινίες του Jim Jarmusch, το Before Sunrise, γκανγκστερικές ταινίες ελληνικές και ξένες, το Έγκλημα στα Παρασκήνια κ.α. Επιπλέον, το Angel Heart, βοήθησε στο αισθητικό κομμάτι με τη χρήση ανεμιστήρων. Προσωπικά θα πρόσθετα και το American Psycho, όχι για άλλο λόγο πέρα από την αισθητική στις αντίστοιχες σκηνές που ο κεντρικός ήρωας κοιτάζεται στον καθρέφτη.
• Η ταινία αρχίζει και τελειώνει στο ίδιο μέρος, το τρόλεϊ. Παρ’ όλα αυτά, στην τελευταία σκηνή που τα περιστέρια πετούν γύρω τους, χρειάστηκε οι βοηθοί του Χαραλαμπίδη να πετούν τα περιστέρια προς το μέρος των πρωταγωνιστών, καθώς ήταν ορνιθοτροφείου και δεν πετούσαν.
Κείμενο: Μελίνα Καριώρη (Lavart)
