«Άνθρωπον ζητώ»
«Άνθρωπον ζητώ» … ή «ψάχνω ανθρώπους»…
έλεγε ο ιδιόρρυθμος άνδρας, γυρνώντας μέρα νύχτα μ’ ένα φανάρι στα σοκάκια της πολύ παλιάς Αθήνας. Διογένης ο «Κυνικός». Ο εκκεντρικός. Ο φιλόσοφος. Ποιος ήταν όμως ο Διογένης; Πόντιος, γεννημένος στη Σινώπη το 412 π. Χ. και σύμφωνα με τον Πλούταρχο, την ίδια μέρα που πέθανε ο Σωκράτης πίνοντας το κώνειο. Συνωμοσιολόγοι ξεκινήστε τις θεωρίες σας… ‘Ενας πρώιμος αναρχικός. Ανήκε στους Κυνικούς, οι οποίοι χαρακτηριστικά έλεγαν: «Δε δαγκώνουμε τους εχθρούς μας, αλλά τους φίλους μας για να τους διορθώσουμε». Ο Διογένης χρησιμοποιούσε κυρίως τον αστεϊσμό και το λογοπαίγνιο ως μέσα για τα διδάγματα του.
[dropcap size=big]Π[/dropcap]ώς βρέθηκε στην Αθήνα; Εξόριστος με τον τραπεζίτη πατέρα του Ικεσία, μετά από παραχάραξη του νομίσματος της πόλης. Πολύ νέος, φτάνει στην Αθήνα και έρχεται σε επαφή με τους Κυνικούς φιλοσόφους όπου γίνεται μαθητής του Αντισθένη. Αηδιασμένος από τον πλούσιο τρόπο ζωής, αποκηρύσσει τη μεγάλη περιουσία του και διδάσκει πως η ευτυχία του ανθρώπου βασίζεται στην αυτάρκεια, τη λιτή ζωή, την αυτογνωσία, την άσκηση. Όπως όλοι οι Κυνικοί απορρίπτει κάθε μορφή εξουσίας και αγωνίζεται για αυτό που αποκαλεί «πραγματική ελευθερία του ανθρώπου». Αναρχικός βλέπετε… Οι Αθηναίοι τον χλευάζουν επειδή οι συμπατριώτες του τον καταδίκασαν σε εξορία, αυτός γελώντας απαντά: «Εγώ τους καταδίκασα να μείνουν εκεί». Επαναστάτης, ανατρεπτικός για τα δεδομένα της εποχής του. Τι; Αυτά συμβαίνουν και σήμερα; Απάντηση: 4ος αιώνας προ Χριστού! Κομβικό σημείο στη διδασκαλία του η επιστροφή στη φύση.
Τα δαγκώματα… Ο «Κύων» «δαγκώνει» πολλούς ανθρώπους.
Ένας από αυτούς, ο Διδύμων, οφθαλμίατρος, ο οποίος εξετάζει μια νεαρή όμορφη κοπέλα. Ο Πόντιος φιλόσοφος ξέροντας ότι ο Διδύμων είναι ερωτύλος του λέει: «Πρόσεξε Διδύμωνα, μήπως εξετάζοντας τον οφθαλμόν, φθείρεις την κόρη».
Σε μια άλλη περίπτωση, ο «Δ», καλεσμένος σε ένα γεύμα, πηγαίνει στο λουτρό για να πλυθεί πριν φάει. Αλλά το λουτρό είναι πολύ βρώμικο. Δεν παραπονιέται, ώστε να μην προσβάλει τον οικοδεσπότη αλλά με αστεϊσμό ρωτά «Οι εδώ λουόμενοι, που πλένονται κατόπι;».
[dropcap size=big]Θ[/dropcap]έλει να πειράξει ένα μοχθηρό τύπο έχοντας δει τις πράξεις του κι έχοντας ακούσει γι’ αυτόν. Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να βάζουν πάνω από την είσοδο του σπιτιού τους ένα θυραίο. Αυτό ήταν ένα σύμβολο, σήμα ή ρητό που διάλεγαν για την οικία τους. Ο μοχθηρός αυτός άνδρας είχε διαλέξει το εξής ρητό: «ΜΗΔΕΝ ΕΙΣΕΙΤΩ ΚΑΚΟΝ» (Να μην μπει κανένα κακό). Έτσι, ο Διογένης χτυπά την πόρτα και ρωτά: «Ο οικοδεσπότης από πού μπαίνει;».
Ο Διογένης Λαέρτιος περιγράφει το Διογένης τον Κυνικός να κάθεται στο δρόμο. Ένας όμορφος, στολισμένος νέος περνάει από μπροστά του. Ο Διογένης τον ρωτά: «Που πάς;». Ο νέος απαντά: «Σε ένα συμπόσιο», όχι το γνωστό του Πλάτωνα. Να μην πας στο συμπόσιο, του λέει ο Διογένης, γιατί αν πας θα γυρίσεις «χείρων», δηλαδή χειρότερος αλλά όχι το όνομα του Κενταύρου Χείρωνα. Ο νέος πήγε και γυρνώντας από το συμπόσιο, βλέπει πάλι τον Διογένη στο ίδιο σημείο να ξύνεται. «Πήγα στο συμπόσιο» του λέει «και δεν γύρισα χείρων». Ναι, απαντά ο Διογένης, αλλά γύρισες «Ευρυτίων», δηλαδή φαρδύτερος αλλά δεν εννοούσε το όνομα ενός άλλου Κενταύρου, καθώς υπάρχει και Ευρυτίων.
Σύμφωνα με τον Δίωνα Χρυσόστομο, ο φιλόσοφος συχνά αυνανίζεται δημοσίως μπροστά στο πλήθος που συγκεντρώνεται γύρω από το πιθάρι του στο οποίο κατοικεί. Όταν κάποτε ένας παριστάμενος τον ρωτά εάν δεν ντρέπεται, αυτός του απαντά καθησυχασμένος «μακάρι να μπορούσα να ανακουφίσω και την πείνα μου, τρίβοντας την κοιλιά μου».
[dropcap size=big]Ο[/dropcap] Μέγας Αλέξανδρος θέλοντας να πειράξει τον Διογένη, τον αποκαλεί σκύλο. Του στέλνει λοιπόν ένα πιάτο κόκκαλα. Μετά, κατά τη συνάντηση τους, τον ρωτά: «Πώς σου φάνηκε, Κύων, το δώρο μου;» Και ο «Δ» του απαντά: «Ήταν άξιο για κύνα, αλλά καθόλου άξιο για Βασιλέα».
Πόσοι δεν έχουν ακούσει την περίφημη συνάντηση με το Μ. Αλέξανδρο στην Κόρινθο; Και να πως έγινε! Ο φιλόσοφος αιχμάλωτος, μετά από σύλληψη καταλήγει στα δουλοπάζαρα της Κορίνθου. Ο Ξενιάδης, πλούσιος, αριστοκράτης, βλέπει το Διογένη και επιθυμεί να τον αγοράσει. Συζητά με τον δουλέμπορο και αυτός πλησιάζει το Διογένη και του λέει: «Αυτός ενδιαφέρεται να σε αγοράσει, τι δουλειά ξέρεις να κάνεις να του πω;». Ο άνδρας από τη Σινώπη με λογοπαίγνιο απαντά «Ανθρώπων άρχειν». Το λογοπαίγνιο αυτό, ενός δούλου, αρέσει στον Ξενιάδη, χαμογελά, τον αγοράζει, αφού αντιλήφθηκε τη διπλή έννοια που με οξυδέρκεια έθεσε ο Διογένης: «Διοικώ τους ανθρώπους και διδάσκω στους ανθρώπους αρχές». Ο αριστοκράτης αναθέτει στο «Δ» τη διδασκαλία των παιδιών του και έτσι αυτός μένει στο Κράθειον, ένα προάστιο της Κορίνθου. Ο Μέγας Αλέξανδρος λοιπόν είχε έναν εκπαιδευτή, τον Λεωνίδα, που ήταν μυημένος στην κυνική φιλοσοφία. Γνώστης της προκείμενης φιλοσοφίας ο Μακεδόνας στρατηλάτης γνώριζε για τον Διογένη, για τα διδάγματά του, το ύφος του, το πνεύμα του. Όσο ο Αλέξανδρος είναι στην Κόρινθο, επιθυμεί να το γνωρίσει και στέλνει ένα υπασπιστή του να τον βρει και να του τον παρουσιάσει. Ο υπασπιστής τον εντοπίζει, έπειτα του λέει: «Σε ζητεί ο Βασιλεύς Αλέξανδρος να σε δει». Ο Διογένης απαντά: «Εγώ δεν θέλω να τον δω. Εάν θέλει αυτός ας έρθει να με δει». Πράγματι, ο νεαρός βασιλιάς επισκέπτεται να δει τον απροσάρμοστο άνδρα στο πιθάρι του. Ο Αλέξανδρος πλησιάζει το φιλόσοφο και του λέει: «Είμαι ο Βασιλεύς Αλέξανδρος». Ο Διογένης ατάραχος απαντά: «Και ‘γώ είμαι ο Διογένης ο Κύων». Ο γιος του Φιλίππου απορεί και τον ρωτάει: «Δε με φοβάσαι;» Ο Διογένης απαντάει: «Και τι είσαι; Καλό ή κακό;». Ο Αλέξανδρος προβληματίζεται. Δεν μπορεί ένας βασιλιάς να πει ότι είναι κακό, και άμα είναι καλό, γιατί κάποιος να φοβάται το καλό; Αντί να απαντήσει ο Αλέξανδρος τον ερωτά εκ νέου: «Τι χάρη θες να σου κάνω;» Και ο φιλόσοφος ξανά με λογοπαίγνιο απαντά: «Αποσκότισόν με». Βγάλε με από το σκότος, τη λήθη, δείξε μου την αλήθεια. Με το έξυπνο λογοπαίγνιο του Διογένη, η απάντηση του μπορεί να εννοηθεί και ως: «Σταμάτα να μου κρύβεις τον ήλιο», καθώς οι κυνικοί πίστευαν πως η ευτυχία του ανθρώπου δεν ζητά τίποτα από τα υλικά πλούτη, βρίσκεται στη λιτότητα, στη ζεστασιά του ήλιου. Ακούγοντας το αυτό ο Αλέξανδρος λέει το περίφημο: «Εάν δεν ήμουν Αλέξανδρος, θα ήθελα να ήμουν Διογένης».
[dropcap size=big]Ο[/dropcap] Διογένης είναι άνθρωπος που χλευάζει ανοιχτά την εξουσία αδιαφορώντας για τις συνέπειες. Τον ενδιαφέρει μόνο να παραμείνει πιστός στις ιδέες του και να τις διαδώσει. Θέλει να αλλάξει τον κόσμο… Ο «Δ» αποτελεί μεγάλο δάσκαλο τόσο για τους Στωικούς, όσο και για τους αναρχικούς του 19ου και 20ου αιώνα. Ο δε Νίτσε τον θεωρεί, μαζί με τους άλλους Κυνικούς, σπουδαιότερο από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Τόσο τα λόγια του όσο και οι πράξεις του μαρτυρούν άνθρωπο ταυτόχρονα έξυπνο και ιδεολόγο. Δεν είναι σπάνιο; Ρίξτε μια ματιά και στην εποχή μας. Πόσοι έξυπνοι έρχονται σε ρήξη με το σύστημα και πόσοι ιδεολόγοι είναι έξυπνοι; Νομίζω την απάντηση την ξέρουμε. Του άρεσε να προκαλεί γιατί ήθελε προσοχή; Όχι βέβαια. Ο λόγος που προκαλεί με το λόγο και τις πράξεις του είναι επειδή πάνω απ’ όλα πρόκειται για ορθολογιστή. Του φαίνεται αδύνατο να υποκύψει στο πολιτικό, θρησκευτικό, κοινωνικό κατεστημένο, διότι θεωρεί ότι διαδίδει τον παραλογισμό… και την αδικία φυσικά. Δεν τον ενδιαφέρει αν θα θιχτούν συγκεκριμένες ομάδες ή άτομα. Δεν κάνει αυτολογοκρισία. Δεν πάσχει από την πολιτική ορθότητα που μαστίζει σήμερα τον κόσμο και αποτελεί μια από τις πιο ύπουλες απειλές για την ελευθερία του λόγου. Αυτό περισσότερο τον έκανε επαναστάτη και όχι η έλλειψη φόβου για την εξουσία.
Κείμενο: Μελέτης Τσαχουρίδης (Lavart)
Σκίτσο: Μαρίνα Λαμπρινουδάκη (Lavart)
