56ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
6-15 Νοεμβρίου 2015
MASTERCLASS ΑΡΝΟ ΝΤΕΠΛΕΣΕΝ
Υπό τη σκιά των επιθέσεων στο Παρίσι, ο Γάλλος σκηνοθέτης πραγματοποίησε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον masterclass, στο πλαίσιο του 56ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το Σάββατο 14 Νοεμβρίου 2015, στην αίθουσα Παύλος Ζάννας. Το masterclass, που συνοδεύτηκε από ανοιχτή συζήτηση με το κοινό, έγινε με αφορμή το αφιέρωμα που πραγματοποιεί η φετινή διοργάνωση στο έργο του. Στην εκδήλωση, την οποία συντόνισε ο Γιώργος Κρασσακόπουλος, ο Αρνό Ντεπλεσέν μύησε το κοινό στο κινηματογραφικό του σύμπαν και μοιράστηκε τις απόψεις του για θέματα που σχετίζονται με το σινεμά, την επαφή του με τους ηθοποιούς, τον ρόλο της τέχνης και την προσπάθεια για αποτύπωση της πραγματικότητας. Ανοίγοντας την εκδήλωση, ο Γιώργος Κρασσακόπουλος υπενθύμισε στο κοινό ότι «ο Αρνό Ντεπλεσέν ζει στο Παρίσι, πόλη στην οποία ξέρουμε όλοι τι συνέβη χτες βράδυ».
Παίρνοντας αμέσως τον λόγο, ο γάλλος δημιουργός είπε: «Μόλις χτες έγιναν οι επιθέσεις και είναι λίγο περίεργο που εγώ βρίσκομαι εδώ. Πριν λίγη ώρα σκεφτόμουν την ταινία Η Χάνα και οι αδελφές της του Γούντι Άλεν. Ένας από τους ήρωες, τον οποίο υποδύεται ο ίδιος ο Άλεν, είναι καταθλιπτικός και θέτει ερωτήματα για τη ζωή, την πίστη, το θεό, την αυτοκτονία. Κάποια στιγμή κι ενώ σχεδιάζει να αυτοκτονήσει, μπαίνει σε ένα σινεμά, βλέπει τους αδερφούς Μαρξ στην οθόνη να χορεύουν φορώντας γελοία καπέλα και σκέφτεται ότι αυτό είναι το νόημα της ζωής. Υπάρχει κάτι μπουρλέσκ, εντελώς παράλογο, κάτι εφήμερο το οποίο πιστεύω ότι είναι τελικά το πιο ουσιώδες στη ζωή μας. Στην ψυχαγωγία υπάρχει ουσία, η όρεξη για αγάπη, σεξουαλικότητα, κάτι που αρνούνται οι τρομοκράτες».
Μιλώντας για την ψυχαγωγία σε αντίστιξη με τη διανόηση στο σινεμά, και ειδικότερα στις ταινίες του είπε: «Δεν υπάρχει αντίφαση. Θεωρώ τις ταινίες μου καταρχήν ψυχαγωγία, ίσως περίπλοκη ψυχαγωγία. Αλλά πάντα έχω στο νου μου να εκπλήξω το κοινό, να το συνεπάρω. Ο κινηματογράφος έχει αυτή τη δυνατότητα, να μετατρέπει την πραγματικότητα σε ιδέα. Η διαδικασία του κινηματογράφου μοιάζει με τη φιλοσοφία. Όταν βλέπεις τους αδερφούς Λυμιέρ στα γυρίσματα, να καταγράφουν ένα τρένο που μπαίνει σε σταθμό, ξαφνικά η πραγματικότητα παίρνει μυθική διάσταση. Αυτή η διάσταση δεν με φοβίζει, είναι κομμάτι του ψυχαγωγικού στοιχείου των ταινιών μου».
Παραδέχτηκε ότι απογοητεύεται κάθε φορά που οι θεατές αναγνωρίζουν σε κάθε νέα ταινία του το προσωπικό του στιλ: «Κάθε φορά που γράφει κανείς μία ταινία σκέφτεται ότι θα είναι διαφορετική, καλύτερη από τις προηγούμενες και ότι δεν θα τον αναγνωρίσει το κοινό. Κάθε φορά λοιπόν έχω την αίσθηση ότι θα κάνω κάτι απολύτως νέο, διαφορετικό όμως μετά έρχεται η στιγμή, όπως εδώ στο φεστιβάλ που αντιλαμβάνομαι πως είναι αδύνατο να μεταμφιεστώ. Όλοι λένε ‘να μία ταινία του Ντεπλεσέν’».
Όσο για τη σταθερή συνεργασία του με συγκεκριμένους ηθοποιούς, όπως ο Ματιέ Αμαλρίκ, τόνισε: «Δουλεύω συχνά με τους ίδιους ηθοποιούς. Μου είναι πολύ αγαπητοί. Είναι η λογική της αγάπης. Δεν είναι θέμα πίστης, είναι χαρά, ένα είδος αναγνώρισης του ταλέντου τους. Συνήθως πάντως γράφω τους χαρακτήρες και μετά προχωράω στην κατανομή των ρόλων». Σε ερώτηση για τη συνεργασία του με νέους ηθοποιούς, όπως στην τελευταία του ταινία, Τα χρυσά μας χρόνια, ο κ. Ντεπλεσέν επισήμανε: «Αυτό με άγχωνε για μεγάλο διάστημα. Βλέποντας μία ταινία του Γουές Άντερσον όπου εμφανίζονταν δυο έφηβοι σκέφτηκα πόσο τολμηρός ήταν που έκανε αυτό το άλμα. Ένιωσα ότι ίσως είμαι κι εγώ αρκετά έμπειρος για να γράψω μία ταινία για τη νιότη. Κι έτσι αναζήτησα ηθοποιούς που θα δεχτούν τη δική μου ιδιοσυγκρασία και θα νιώθουν ελεύθεροι με τα κείμενά μου». Αναφορικά με τη σκηνοθετική του τακτική σε σχέση με τους ηθοποιούς, ο Αρνό Ντεπλεσέν τόνισε ότι δεν είναι καθόλου αυστηρός απέναντί τους και πρόσθεσε: «Είμαι ήπιος, προσπαθώ κυρίως να τους ψυχαγωγήσω. Βρίσκομαι στον κινηματογράφο από πολύ μικρός, ήμουν ηλεκτρολόγος στα 17 μου, γνωρίζω το ρυθμό μιας μέρας γυρισμάτων και για τον λόγο αυτό φροντίζω να μη βαριούνται οι ηθοποιοί. Έτσι δεν θα βαρεθούν ούτε και οι θεατές. Αυτό αποτελεί κομμάτι της δουλειάς μου. Επίσης, όταν τους ζητάω να παίξουν κάτι που τους φέρνει σε δύσκολη θέση, παίζω εγώ πρώτος τη σκηνή. Βουτάω πρώτος στην πισίνα να δω αν το νερό είναι κρύο ή χλιαρό».
Τον περασμένο Σεπτέμβριο ο Αρνό Ντεπλεσέν έκανε την πρώτη του σκηνοθεσία στο θέατρο, ανεβάζοντας στην Comedie Francaise το έργο του Στρίντμπεργκ «Ο πατέρας». Στην ερώτηση γιατί άργησε να ασχοληθεί με το θέατρο, ο ίδιος απάντησε: «Σινεφίλ γίνεσαι σχεδόν από παιδί. Το θέατρο είναι τέχνη ενήλικη. Όταν είσαι παιδί πηγαίνεις στο σινεμά που σε προστατεύει. Το θέατρο δεν προστατεύει. Όταν μου πρότειναν να ανεβάσω Στρίντμπεργκ είπα ναι γιατί ήξερα ότι θα ήταν μία εξαιρετική εμπειρία». Δεν δέχεται όμως τον προσδιορισμό «θεατρικές» για τις ταινίες του. «Είναι κάτι που δεν το σκέφτομαι», είπε και τόνισε: «Είμαι σινεφίλ και Γάλλος. Μου αρέσει πολύ ο αμερικανικός κινηματογράφος. Όλοι οι μεγάλοι Αμερικανοί με εξαίρεση τον Χίτσκοκ προέρχονται από το θέατρο. Όλοι οι κινηματογραφιστές που με έθρεψαν προέρχονται από το θέατρο, οι κλασικοί τουλάχιστον. Είμαι Γάλλος και πιστεύω ότι μεταξύ των πιο επαναστατικών μορφών ήταν ο Μαρσέλ Πανιόλ και η Μαργκερίτ Ντιράς, όλοι άνθρωποι του θεάτρου. Ο διάλογος σινεμά και θεάτρου πάντα με γοητεύει».
Παρότι οι ταινίες του θυμίζουν συχνά μυθιστορήματα από άποψη δομής και λόγου, ο Αρνό Ντεπλεσέν τονίζει ότι δεν τον ενδιαφέρει να ασχοληθεί με την πεζογραφία. Για το θέμα αυτό επισήμανε: «Το να αποφασίσω να ασχοληθώ με τον κινηματογράφο ήταν μία δέσμευση για μένα, μία στράτευση. Όταν ήμουν 12 χρονών αποφάσισα ότι ήθελα να κάνω σπουδές, ήθελα να ζήσω στην αλητεία κι ο κινηματογράφος, ξέρετε είναι τέχνη της αλητείας, αυτή είναι η έξαλλη πλευρά του. Στην οικογένειά μου υπήρχε ένα τελετουργικό: γύρω στα 18 αρχίζαμε να διαβάζουμε Προυστ. Εγώ ήμουν ο μόνος από τα αδέρφια μου που δεν διάβασα Προυστ. Ο Φιλίπ Γκαρέλ μου είπε κάποτε ότι ο ίδιος είναι αποτυχημένος ζωγράφος κι εγώ αποτυχημένος μυθιστοριογράφος, αλλά δεν έχω κανένα πρόβλημα με αυτό».
Μιλώντας για τις πολλαπλές αναφορές του στη δουλειά άλλων σκηνοθετών μέσα από τις ταινίες του, ο γάλλος δημιουργός είπε: «Μου αρέσει να πιστεύω ότι ο κινηματογράφος είναι σαν μία δημοκρατία όπου όλες οι ταινίες είναι ίσες μεταξύ τους κι αυτό με κάνει ευτυχισμένο να προχωρώ ανάμεσά τους. Θα πρέπει να δεις άλλες ταινίες για να μπορέσεις να λειτουργήσεις διαφορετικά, να προχωρήσεις τον κινηματογράφο. Αλλιώς περνάμε την κοινή κουλτούρα που περνάει στην τηλεόραση. Θεωρώ ότι ο κινηματογράφος είναι τέχνη σαν τη ζωγραφική, μπορείς να βρεις λύσεις για τη δική σου ζωγραφική μέσα από τους πίνακες άλλων. Έχω μία σχεδόν ταλμουδική σχέση με τις ταινίες που έχουν προηγηθεί».
Για τη σχέση του με το ντοκιμαντέρ, ο Αρνό Ντεπλεσέν παρατήρησε: «Αμφισβητώ τον όρο ντοκιμαντέρ. Η ζωή μου άλλαξε μέσα από μία ταινία του Κλοντ Λανζμάν. Ο κινηματογράφος του Λανζμάν είναι ο κινηματογράφος του πραγματικού. Κι όμως η ταινία του ήταν γεμάτη με αναφορές, κομμάτια κινηματογράφου. Είτε με ηθοποιούς, είτε χωρίς ηθοποιούς, μία ταινία είναι πάντα κινηματογράφος. Βρίσκω ελάχιστες διαφορές μεταξύ ντοκιμαντέρ και σινεμά πραγματικότητας και μυθοπλασίας. Να με συγχωρείτε αν ακούγομαι θεωρητικός όμως αγαπώ τις ταινίες με πάθος».
Αποφεύγει να κατατάξει τις ταινίες του σε ένα συγκεκριμένο είδος: «Θέλω να πιστεύω ότι καθεμιά ανήκει σε ένα διαφορετικό είδος. Την πρώτη μου ταινία, χρειάστηκε να την περιγράψω ως γουέστερν. Είχα μόλις δει ένα γουέστερν του Τζον Φορντ κι ήταν αυτή η εικόνα που με ενδιέφερε. Η τελευταία μου ταινία είναι ένα teenage movie. Ανήκει στο είδος των ταινιών του Κόπολα, που μου αρέσει πολύ».
Σχετικά με τις πολιτικές αναφορές στις ταινίες του ανέφερε: «Στη χώρα μου έχω πολιτική δράση, κυρίως γύρω από το ζήτημα της μετανάστευσης και πρόσφατα με τα γεγονότα στο Καλαί. Δε σημαίνει αυτό ότι οι καλλιτέχνες έχουν πλεονέκτημα σε σχέση με άλλους, όπως για παράδειγμα τους γιατρούς ή τους πυροσβέστες. Επειδή είμαι κινηματογραφιστής δεν καταλαβαίνω καλύτερα την κοινωνία από άλλους. Δεν θέλω να δώσω μάθημα στους πολίτες, έχω άποψη για τα πάντα ως πολίτης αλλά ως σκηνοθέτης οφείλω να σιωπήσω».
Σε ερώτηση από το κοινό σε σχέση με τις επιθέσεις στη Γαλλία και αν ο ίδιος θεωρεί ότι έχει τρόπο ως σκηνοθέτης να αλλάξει την κατάσταση, ο Αρνό Ντεπλεσέν απάντησε: «Πιστεύω ότι υπάρχουν επαγγέλματα που ίσως μπορούν περισσότερο να φέρουν την αλλαγή. Η τέχνη του σκηνοθέτη είναι πιο ταπεινή. Οι στρατιωτικοί, οι πολιτικοί, οι γιατροί μπορούν να κάνουν αλλαγές. Αν είσαι χειρουργός κρατάς μια ζωή στα χέρια σου. Όταν κάνεις ταινία, είναι πιο ταπεινός ο ρόλος σου. Οι καλλιτέχνες δεν είμαστε οι πρώτοι πολίτες, είμαστε πολίτες μεταξύ άλλων πολιτών»
