“Your kisses have restored my fear and my faith”– απόφθεγμα από την ταινία Valerie and Her Week of Wonders, σημαντικό φιλμ για το είδος του Erotic Horror
Ορίζοντας το κινηματογραφικό είδος του Erotic Horror (ή Dark/Horror Erotica), μιλάμε συνήθως για ένα είδος στο οποίο οι αισθησιακές/σεξουαλικές εικόνες συνδυάζονται με horror στοιχεία πλοκής και εικόνας. Αυτή η σύζευξη τρομακτικών εικόνων με νότες σεξουαλικής διέγερσης αποτέλεσε, για ένα μεγάλο μέρος της δεκαετίας του ’70 και ’80, μόνιμη διανομή στους κινηματογράφους εκείνης της εποχής.
Εστιάζοντας ειδικά στο Ευρωπαϊκό σκέλος του Erotic Horror κινηματογράφου, όνειρα σουρεαλιστικού πυρετού, έντονος ατμοσφαιρικός ερωτισμός, βαμπίρ λεσβιακών ελευθεριών, σαδισμός, δολοφονίες και μυστήρια είναι κάποια από τα θέματα που κινούν πολλές από τις ιστορίες αυτού του είδους. Μια συχνά υποτιμημένη εποχή της ευρωπαϊκής κινηματογραφικής ιστορίας, η οποία οφείλεται στον Σουρεαλισμό, στo κίνημα της Decadence και στην pulp κουλτούρα του 20ου αιώνα που επεκτάθηκε στην λογοτεχνία, σε ταινίες και κόμιξ. Το κλείσιμο, όμως, κινηματογράφων που ειδικεύονταν σε exploitation ταινίες ανάγκασαν τελικά αυτούς τους κινηματογραφιστές και την ευρύτερη soft-core βιομηχανία είτε σε πιο hard-core εδάφη είτε εκτός λειτουργίας.
Το κακό που εκφράζεται σε μία erotic ταινία τρόμου – μια οξεία μορφή κακού συνήθως – έχει κυρίαρχη αξία στην εικόνα που δημιουργείται. Όμως, αυτή η έννοια δεν αποκλείει την ηθική. Αντιθέτως, απαιτεί «υπερ-ηθική». Η εσωτερική εμπειρία του Horror συνδέεται με την παραβίαση που καθορίζει τα όρια της ανθρώπινης παραγωγικότητας. Όπως ιστορικά το είδος του Horror «βουτά» στον τρόμο του νεκρό-ζωντανού, την αποσύνθεση, τη «βρωμιά» και τη σεξουαλικότητα, έτσι και γενικά το είδος του Erotic Horror αποκαθιστά τα ομοιογενή όριά του καθώς δεσμεύει το άτομο στην υπηρεσία του γυμνού και της σεξουαλικότητας, δημιουργώντας ένα αυτόνομο σύνολο με τις παραπάνω ιδιότητες. Η οριοθέτηση του είδους και η παραβίαση των κινηματογραφικών «συνόρων» στρέφεται, επομένως, σε απεχθείς μορφές συμπεριφοράς, εκείνες που είναι ζωώδεις, σεξουαλικές και ταμπού. Ας μην ξεχάσουμε τον Φρόυντ ο οποίος δήλωσε πως, σε σχέση με τη έννοια του ”economy” (η διανομή της λίμπιντο στην ψυχή),ο όρος της Απόρριψης (Abjection) είναι αποτέλεσμα πολιτιστικών συστημάτων απαγόρευσης και ταμπού.
Από τέτοιες εικόνες αφύσικων ενεργειών, στην αγκαλιά του Horror είδους του απορριφθέντα, βωμολοχικού κόσμου, ο ερωτισμός εισχωρεί παραδόξως στη σφαίρα της ιερής φύσης του ανθρώπου, αλλά παρουσιάζοντας το αρνητικό. Συχνά λοιπόν προκύπτει η ερωτική έλξη των ορίων και των ταμπού, καθώς και η φοβερή ανησυχία περί του ζωντανού νεκρού στοιχείου. Παράγεται, μέσα από αυτή τη μείξη του ερωτισμού και του τρόμου, μια υποκειμενική εμπειρία που τοποθετεί τον άνθρωπο μπροστά σε ένα κενό, το οριστικό κενό του κόσμου των νεκρών, αλλά και τη νομοτελειακή αναζήτηση του νοήματος της ύπαρξης, απογυμνωμένος καθώς είναι, μετά την ένωση με κάποιον άλλον.
Παρακάτω παραθέτουμε 5 ταινίες που εξερευνούν και οριοθετούν αυτό το είδος. Μερικές πραγματικά όμορφες παραγωγές και ιδιοσυγκρασιακά έργα που αιχμαλωτίζουν το πνεύμα αυτό με τρόπους που λίγοι κατάφεραν από τότε!
1. Valerie and Her Week of Wonders (1970). dir. Jaromil Jirês
Η Valerie είναι ένα νεαρό κορίτσι που ζει σε κάποιο ανώνυμο μέρος και χρόνο. Περιβάλλεται από φανταστικές, ανθισμένες εικόνες της καθημερινής ζωής, αλλά τα πράγματα αρχίζουν να σκοτεινιάζουν όταν της έρχεται για πρώτη φορά περίοδος. Από αυτό το σημείο αλλάζει και ο τόνος της ταινίας καθώς η Valerie αντιμετωπίζει μια πολύ ευρύτερη πρόκληση, άρρηκτα συνδεδεμένη με την ξαφνική της ωριμότητα: Πρέπει να διακρίνει ποιον μπορεί να εμπιστευτεί, τώρα που όλοι θέλουν κάτι από αυτήν. Οι άντρες, ιδιαίτερα ο ιερέας Gracián (Jan Klusák), λαχταρούν την Valerie και το σώμα της, ενώ έπειτα την κατηγορούν για τα επαίσχυντα συναισθήματα που τους προκαλεί η σεξουαλική ύπαρξή της. Οι γυναίκες την ζηλεύουν για τη νεανική ομορφιά της τώρα που έγινε γυναίκα: η γιαγιά (Helena Anýzová) που είναι ο κηδεμόνας της συνωμοτεί για να κλέψει την ομορφιά της. Ακόμα και τα οράματα της Valerie για μια πραγματικά αγαπημένη οικογένεια είναι γεμάτα ψυχολογικά τραύματα. Την στοιχειώνει η απειλή της αιμομιξίας, που ενσαρκώνεται τόσο από τους πιθανούς πατέρες της όσο και από τον μόνο συνεπές σύμμαχό της, τον Eaglet (Petr Kopriva), έναν νεαρό άνδρα που δηλώνει πολλές φορές την αγάπη του για εκείνη, αλλά μπορεί επίσης να είναι και αδερφός της.
Το όραμα του Jirês είναι μια σύνθετη ανακάλυψη της σεξουαλικότητας μέσα από οπτικές και θεματικές πραγματώσεις ενός φροϋδικού ονείρου, που οδηγείται κυρίως από την έλλειψη κατανόησης των συνθηκών εξαιτίας της αφέλειας. Μέσω των υπέροχων εικόνων που χτίζει, ο σκηνοθέτης σε συνεργασία με τον σχεδιαστή παραγωγής / συν-σεναριογράφο Ester Krumbachová (ιδιαίτερα σημαντικός καλλιτέχνης για τον Τσεχοσλοβάκικο κινηματογράφο που συνέγραψε επίσης το σενάριο για το φεμινιστικό Daisies (1966) της Vera Chytilová) αυτή η σκοτεινή, τρομακτική φαντασία σχολιάζει καυστικά τα τεκταινόμενα του καιρού της και ανήκει δικαιωματικά στο canon του Τσεχικού New Wave, αλλά και του Erotic Horror.
2. Eden and After (1970), dir. Alain Robbe-Grillet
Μια ομάδα φοιτητών παίρνουν ναρκωτικά και παίζουν τυχερά παιχνίδια (όπως η ρωσική ρουλέτα) σε ένα καφέ που ονομάζεται “Eden”. Μια μέρα, ένας ξένος εμφανίζεται και προσφέρει στους φοιτητές μια γεύση από τη «σκόνη φόβου» του, την οποία καταναλώνει ευχαρίστως η Violette. Αυτό που ακολουθεί είναι ένας θάνατος, ένας κλεμμένος κυβιστικός πίνακας από το δωμάτιο της Violette ενώ το μονοπάτι της πλοκής οδηγεί στην Τυνησία και στη σεξουαλική δουλεία. Αν μια ψυχεδελική, σαδομαζοχιστική, αποσυντεθειμένη αφήγηση φεμινιστικής αυτοπραγμάτωσης ενάντια σε μια «ματσό» ηγεμονία, σχεδιασμένη γύρω από τις τεχνικές σύνθεσης ατονικής μουσικής στα μέσα του 20ού αιώνα, ακούγεται λίγο στεγνή για εσάς, τότε αυτή η ταινία δεν είναι για εσάς. Σίγουρα όμως αξίζει να την δείτε.
3. Daughters of Darkness (1971), dir. Harry Kümel
Η ταινία έχει μια υπνωτική ατμόσφαιρα και είναι εξαιρετική από άποψη αισθητικής. Η πανέμορφη νεοκλασική στοά του set design, τα κοστούμια (Αχ αυτό το λαμπερό φόρεμα με πούλιες! Η μωβ ρόμπα με φτερά στρουθοκαμήλου!), όλη αυτή η λαμπερή «περίσσεια» της δεκαετίας του 1920 και του 1930 που θυμόταν ο χαρακτήρας της Seyrig και η «γραμματέας» Ilona (Andrea Rau) καθώς διαμορφώνονται ως χαρακτήρες με βάση τη Marlene Dietrich και Louise Brooks. Και τότε, ενώ θαυμάζει κάποιος όλα αυτά που σηματοδοτούν μία αισθησιακή ατμόσφαιρα, υπάρχει αυτό το κόκκινο! Παντού το πορφυρό που διαλύεται και απλώνει, σε κουρτίνες, ντουζ και αμπαζούρ, στο μπουρνούζι, στις παντόφλες και δερμάτινο μπουφάν του Stefan. Στα νύχια της κόμισσας, στην ρόμπα και εντυπωσιακά της χείλη-το μόνο μέρος που δεν ήταν τυλιγμένο στη σκιά κατά την είσοδο της, όπως το αβοήθητο στόμα του Not I του Beckett.
4. Short Night of Glass Dolls (1971), dir. Aldo Lado*
Αυτή η ταινία είναι ένα ήρεμο Giallo χωρίς «δολοφόνο». Το σημαντικό στοιχείο της ταινίας που παίρνει το χρόνο του για να εξελιχθεί και να ξεπεράσει τον φόβο και την αβεβαιότητα, είναι ο τόνος της ταινίας: κάτι ανάμεσα στο Apartment Trilogy του Roman Polanski και το Eyes Wide Shut του Stanley Kubrick του 1999. Ο σκηνοθέτης επικαλύπτει τη λεπτή πλοκή του με ένα μοτίβο πάνω σε άλλο μοτίβο, όπως έναν πολυέλαιο, κάποια τροπικά λουλούδια, πεταλούδες και έναν σαφώς απαίσιο πίνακα που μπορεί να αντικατοπτρίζει (ή όχι) έναν οργασμό. Η διεύθυνση φωτογραφίας του Ruzzolini στα flashbacks είναι πειθαρχημένη και πλούσια, γεμάτη με κατάμαυρα νυχτερινά γυρίσματα και «ζωηρούς» εσωτερικούς χώρους – έναν κόσμο ασφυκτικής πολυτέλειας, όπως η σάπια ομορφιά ενός λουλουδιού. Η μουσική του Morricone αιωρείται πάνω από κάθε εικόνα, καθώς ένα τρομακτικό, σχεδόν ψυθιριστό μουσικό θέμα αναδεικνύει τη φρίκη της ταινίας.
5. Vampyres (1974), dir. José Ramón Larraz
Μετά από πάρα πολλά χρόνια ταινιών με ρομαντικά βαμπίρ, ας γυρίσουμε στην εποχή που τα βαμπίρ ήταν απλώς εξωφρενικά τέρατα! Η πολύ μικρής κλίμακας ιστορία απογυμνώνει το trope των βαμπίρ στα πολύ βασικά του στοιχεία. Οι δύο γοητευτικές γυναίκες είναι ανατριχιαστικές και κακές, ταπεινοί υπερφυσικοί βρικόλακες που αντιμετωπίζουν μια οικονομική ύφεση. Τα φανταχτερά φέρετρα δεν είναι πια πρακτικά. Αντ ‘αυτού κρέμονται γύρω από τις γωνίες ενός υπόγειου, όπως οι νυχτερίδες.
Η τάση του Larraz για φρικτές εικόνες το ξεχωρίζει από τους κόσμους άλλων ειδών Horror. Αυτό είναι ιδιαίτερα σαφές κατά τη διάρκεια των σκηνών αιματοχυσίας στις οποίες οι πρωταγωνίστριες βαμπίρ, που παρασύρουν άντρες με ωτοστόπ πίσω στο αρχοντικό τους, κόβουν τα χέρια των θυμάτων τους και γλείφουν το αίμα. Η ταινία με τη βία και τη σεξουαλικότητά της είναι μια εντυπωσιακή απάντηση σε άλλα, σχετικά ήπια φιλμ του Erotic Horror.
Αξιόλογες αναφορές: The Wicker Man (1973), dir. Robin Hardy, ολόκληρη η φιλμογραφία του Jesús Franco, ο οποίος μπορεί να θεωρεί ο «πατέρας» του Erotic Horror
*Oι ταινίες Giallo θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως Erotic Horror ταινίες, όμως, εξαιτίας τις ιδιαίτερης αισθητικής, διαμορφώνουν ένα ξεχωριστό είδος. Και σε αυτό το είδος η σεξουαλικότητα ενός χαρακτήρα μπορεί να κινεί την πλοκή ή να εμφανίζεται ως μέσο για την μετέπειτα εξέλιξη ενός βασικού χαρακτήρα.
Διαβάστε εδώ περισσότερα κινηματογραφικά αφιερώματα
Κείμενο: Ελένη Κουκουρίκου (Lavart)
Πηγή εικόνων
Πηγές κειμένου: αφιερώματα ταινιών στο IMDb
