Από που βγήκε η φράση «Ἀφ’ ἴππων ἐπ’ ὄνους», πώς εμπλέκεται με τη μάχη της Χαιρωνείας; Πώς μεταφέραμε στις μέρες μας τη φράση «Αἱ Οἰδίποδος ἀραί»;
Οι αρχαίες ελληνικές παροιμίες – εκφράσεις ήταν αποστάγματα εμπειρίας, ψιθυρίσματα αιώνων που ταξίδεψαν μέσα από προφορικές αφηγήσεις, κείμενα, μάχες και παραδόσεις. Μπορεί σήμερα να μας φαίνονται κάποιες από αυτές ξένες ωστόσο κάθε μία φέρει μια μικρή ιστορία, έναν συμβολισμό ή ένα επεισόδιο που συγκλόνισε τόσο, ώστε να αποτυπωθεί.
Ο ίδιος ο Αριστοτέλης πίστευε πως οι παροιμίες είναι φιλοσοφία σε μια χρονική κάψουλα που διασώθηκαν μέσα στην ατυχία των ανθρώπων. Δεν είναι τυχαίο ότι συλλογές όπως του Πλούταρχου, του Ζηνόβιου και του Διογενιανού κατέγραψαν τέτοιες φράσεις, προσπαθώντας να περισώσουν όχι απλώς το χιούμορ ή τη σοφία, αλλά την ψυχή μιας ολόκληρης εποχής.
Κι αν διαβάζοντας νιώσεις πως κάπου, σε κάποιο τραπέζι με μεζέδες, έχεις ξανακούσει μια τέτοια κουβέντα… δεν κάνεις λάθος. Οι φράσεις αυτές (νοηματικά) δεν πέθαναν ποτέ απλώς άλλαξαν εποχή.
(Διαβάστε τις φράσεις παρακάτω)
1.Ἐφ’ ὕδωρ ἔλαχεν: (του έτυχε το νερό) Για κάποιον που έπεσε σε ατυχία και του έλαχε ένα ευτελές και ασήμαντο καθήκον: Η εποπτεία της ροής του νερού στην κλεψύδρα των δικαστηρίων που καθόριζε τον χρόνο ομιλίας των διαδίκων θεωρούταν υποτιμητική εργασία, αδιάφορη και δυσάρεστη. Κανείς δεν την επιθυμούσε, κι έτσι ανατίθετο με κλήρο.
2.Αἱ Οἰδίποδος ἀραί: σήμερα το λέμε «κατάρες του Φαραώ» ή «τράβηξε του Χριστού τα πάθη».
3.Ὕλαν κραυγάζειν: ταιριάζει με το «φωνή βοώντος εν τη ερήμω». Η φράση έχει τις ρίζες της σε ένα επεισόδιο της Αργοναυτικής εκστρατείας, όταν ο Ηρακλής αναζητούσε απεγνωσμένα τον Ύλα, που είχε εξαφανιστεί. Τον φώναζε με όλη του τη δύναμη, αλλά παρά τις προσπάθειές του, δεν κατάφερε ποτέ να τον εντοπίσει.
3.Ὁδοῦ παρούσης, τὴν ἀτραπὸν μὴ ζήτει: Μην κάνεις την κατάσταση πιο δύσκολη, και στις μέρες μας χρησιμοποιούμε τη φράση «αφού υπάρχει δρόμος, μη γυρεύεις μονοπάτι».
4.Ἀργυραῖς λόγχαις μάχου, καὶ πάντων κρατήσεις:(Να πολεμάς με αργυρές λόγχες και θα νικήσεις τους πάντες). Αυτός ήταν ο χρησμός που δόθηκε στον βασιλιά Φίλιππο για την έκβαση της εκστρατείας του. Το μήνυμά του ήταν πως, χάρη στο χρήμα, θα κατάφερνε να προσεταιριστεί πολλές πόλεις και να οδηγηθεί στη νίκη.
5.Ἀφ’ ἴππων ἐπ’ ὄνους: «από τα άλογα στα γαϊδούρια», σήμερα το αποδίδουμε ως «απ’ τα ψηλά στα χαμηλά».
Γόνυ κνήμης ἔγγιον, «το γόνατο βρίσκεται εγγύτερα από την κνήμη» Σύμφωνα με την παράδοση, η φράση καθιερώθηκε μετά από ένα περιστατικό στη μάχη της Χαιρώνειας. Ένας πολεμιστής είδε τον αδελφό του και τον ανιψιό του περικυκλωμένους από τον εχθρό. Μπορούσε να σώσει μόνο έναν και επέλεξε τον αδελφό του, λέγοντας τότε τη συγκεκριμένη φράση. Με τον καιρό, άρχισε να χρησιμοποιείται για ανθρώπους που έβαζαν τον εαυτό τους πάνω από τους φίλους τους.
6.Τροχὸς τά ἀνθρώπινα: σήμερα το αποδίδουμε ως «ρόδα είναι και γυρίζει».
7.Δαιδάλια ποιήματα: Με αυτό τον όρο περιέγραφαν έργα που ξεχώριζαν για την εξαιρετική τους λεπτομέρεια ή για το παράξενο και ασυνήθιστο περιεχόμενό τους. Η προέλευση της έκφρασης συνδέεται με τον μύθο του Δαίδαλου, ο οποίος, σύμφωνα με την παράδοση, επιδίωκε να δώσει στα δημιουργήματά του τόση ζωντάνια, ώστε να μοιάζουν με αληθινούς, ζωντανούς ανθρώπους. Λέγεται μάλιστα πως κάποτε ένα από τα αγάλματά του ήταν τόσο ρεαλιστικό, που το είχαν δέσει από το πόδι για να μην… το σκάσει.
8.Γελλώ παιδοφιλοτέρα: (αγαπά τα παιδιά περισσότερο από την Γελλώ),Η φράση χρησιμοποιούνταν για να χαρακτηρίσει όσους κακομάθαιναν τα παιδιά τους, προσφέροντάς τους υπερβολικές ανέσεις και ξέφρενες απολαύσεις. Η Γελλώ, σύμφωνα με την παράδοση, ήταν είτε μια νεαρή παρθένα που πέθανε πρόωρα, είτε μια γυναίκα που έχασε τη ζωή της στη γέννα. Στη Λέσβο, τον τόπο καταγωγής της, πίστευαν πως το πνεύμα της ευθυνόταν για τον πρόωρο θάνατο των βρεφών. Η ποιήτρια Σαπφώ κάνει αναφορά σ’ αυτήν.
9.Ἄνω ποταμῶν ἱερῶν χωροῦσι πηγαί: (Τα ρεύματα των ιερών ποταμών ρέουν προς τα πάνω).Σήμερα χρησιμοποιούμε την έκφραση «αυτό είναι άνω ποταμών» για να περιγράψουμε κάτι εντελώς παράλογο και εξοργιστικό. Η φράση έχει τις ρίζες της σε μια αρχαία παροιμία με παρόμοιο νόημα. Τη χρησιμοποιούσαν όταν κάποιος διαστρέβλωνε τα γεγονότα προς όφελός του.
10. Καρκίνου πορεία: Η φράση αναφέρεται στην κίνηση του κάβουρα και χρησιμοποιείται για άτομα που δρουν με αργό ή αδέξιο τρόπο. Στη σύγχρονη χρήση, τη συναντάμε συχνά ως «πάει σαν τον κάβουρα».
(Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από το grethexis)
26 τούρκικες λέξεις που ρίζωσαν στην ελληνική καθημερινότητα
Διαβάστε περισσότερα για τους όμορφους κανόνες των λέξεων
- 10 ελληνικές λέξεις που χρησιμοποιούνται διεθνώς και μόνο λίγοι γνωρίζουν
- 9 ελληνικές λέξεις που δεν είναι ελληνικές
- 14 ξένες λέξεις που προφέρουμε οι περισσότεροι λάθος
- Αυτές οι 8 λέξεις δεν είναι ελληνικές, όπως φανταζόσουν
- 20 λέξεις που γεννήθηκαν από την πένα του Σαίξπηρ
- 9 λέξεις που πρέπει να εγκαταλείψεις αν θες να ακούγεσαι πιο έξυπνος
- Πότε βάζουμε δύο τόνους στις λέξεις;