Η σκοτεινή πλευρά της επιστημονικής περιέργειας. Υπάρχει ένα σημείο, εκεί όπου η επιστήμη διασταυρώνεται με την ηθική που τα πράγματα παύουν να είναι απλώς «ενδιαφέροντα» και γίνονται βαθιά ανησυχητικά.
Πριν την καθιέρωση αυστηρών κανόνων δεοντολογίας από τον Αμερικανικό Ψυχολογικό Σύλλογο (APA), η ψυχολογία ήταν ένας κόσμος χωρίς σαφή όρια.
Οι επιστήμονες πειραματίζονταν με ανθρώπους και ζώα με τρόπους που σήμερα μοιάζουν αδιανόητοι κι όμως από αυτά τα πειράματα αντλήσαμε γνώσεις που ακόμη και σήμερα επηρεάζουν τη θεωρία και την πράξη.
Παρακάτω θα βρεις 10 από τα πιο διάσημα πειράματα στην ιστορία της ψυχολογίας που σίγουρα δεν θα μπορούσαν να επαναληφθούν σήμερα.
(Διαβάστε τα πειράματα παρακάτω)
Ο Φρόυντ το είχε εξηγήσει: «Όταν καταπιέζεις κάτι, αυτό επιστρέφει ως…»
1. Το «Σπήλαιο με τους Ληστές» (1954)
O Muzaref Sherif χρησιμοποίησε ανήλικα αγόρια σε καλοκαιρινή κατασκήνωση για να μελετήσει τη δημιουργία συγκρούσεων. Χωρίς καν να γνωρίσουν πως συμμετέχουν σε πείραμα, οι νεαροί «έπεσαν» σε έναν ψυχολογικό εμφύλιο που στη συνέχεια εξομαλύνθηκε μέσω συνεργασίας.
2. Το Πείραμα του Μικρού Άλμπερτ (1920)
Ο John B. Watson χρησιμοποίησε ένα μωρό 9 μηνών για να αποδείξει πως δημιουργούνται οι φοβίες μέσω κλασικής εξάρτησης. Με δυνατό ήχο και την εικόνα ενός λευκού ποντικού, ο μικρός Άλμπερτ απέκτησε φόβο όχι μόνο ζώα αλλά και για γούνινα αντικείμενα. Το πείραμα ουδέποτε αναιρέθηκε και ο Άλμπερτ δεν ξεπέρασε ποτέ τον φόβο του.
3. Η Επίδραση του Περαστικού Θεατή (1968)
Μετά τη δολοφονία της Κίτι Τζενοβέζε, οι Darley και Latane ήθελαν να μελετήσουν γιατί οι μάρτυρες δεν επεμβαίνουν. Σ’ ένα από τα πειράματα τους, άφηναν καπνό να εισχωρεί σ’ ένα δωμάτιο όπου οι συμμετέχοντες συμπλήρωναν ερωτηματολόγια.
Όταν ήταν μόνοι, αντιδρούσαν γρήγορα. Όταν υπήρχαν κι άλλοι παρόντες (που ήταν ηθοποιοί και έκαναν πως δεν ανησυχούν) οι περισσότεροι αγνοούσαν καπνό.
Σε άλλη εκδοχή άκουγαν μια υποτιθέμενη επιληπτική κρίση. Όταν πίστευαν πως ήτα οι μόνοι που την άκουγαν, έσπευδαν να βοηθήσουν. Αν υπήρχαν κι άλλοι «παρόντες» δίσταζαν. Η ψυχολογική πίεση και η εξαπάτηση καθιστούν τα πειράματα αυτά τα προβληματικά.
4. Το «Τερατώδες Πείραμα» (1939)
Ο Wendell Johnson επιχείρησε να προκαλέσει τραυλισμό σε παιδιά χωρίς προβλήματα λόγου, λέγοντας τους διαρκώς ότι μιλούν λάθος. Δεν ανέπτυξαν τραυλισμό αλλά παρουσίασαν άγχος και προβλήματα αυτοπεποίθησης. Το πείραμα ονομάστηκε «Monster Study» και κατακρίθηκε έντονα, παρότι έγινε με αγαθές προθέσεις.
5. Γαλανά vs Καστανά Μάτια (1968)
Μια μέρα μετά τη δολοφονία του Martin Luther King, η δασκάλα Jane Elliott δίδαξε διακρίσεις χωρίζοντας τη τάξη της με βάση το χρώμα των ματιών. Όποια ομάδα θεωρούνταν «ανώτερη» αποκτούσε αλαζονική και καταπιεστική συμπεριφορά. Οι «κατώτεροι ένιωθαν ανασφαλείς και υποτιμημένοι. Η εμπειρία ήταν συγκλονιστική αλλά η απουσία συγκατάθεσης το καθιστά μη αποδεκτό σήμερα ως εκπαιδευτικό εργαλείο.
6. Το Stanford Prison Experiment (1971)
Ο Philip Zimbardo χώρισε 24 φοιτητές σε «κρατούμενους» και «δεσμοφύλακες» για να μελετήσει την επίδραση της εξουσίας. Οι δεσμοφύλακες γρήγορα άρχισαν να ταπεινώνουν και να κακομεταχειρίζονται τους κρατούμενους. Οι τελευταίοι εμφάνισαν έντονα συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης. Το πείραμα σχεδιάστηκε για δύο εβδομάδες αλλά διακόπηκε στην πέμπτη μέρα λόγω της ωμότητας που εκδηλώθηκε.
7. Το Πείραμα Υπακοής του Milgram (1961)
Ο Stanley Milgram διερεύνησε πως ο μέσος άνθρωπος υπακούει στην εξουσία ακόμα κι όταν αυτό προκαλεί πόνο σε άλλους. Οι συμμετέχοντες πίστευαν πως χορηγούσαν ηλεκτροσόκ σ’ έναν μαθητή (ηθοποιό) κάθε φορά που έδινε λάθος απάντηση. Καθώς αυξανόταν η ένταση, ο μαθητής φώναζε, εκλιπαρούσε και στο τέλος σιωπούσε.
Το 65% των συμμετεχόντων συνέχισε μέχρι τη μέγιστη ένταση. Κανείς δεν τραυματίστηκε πραγματικά αλλά το ψυχολογικό βάρος της ενοχής ήταν τεράστιο.
8. Οι Μαϊμούδες του Harlow (1950s–1980s)
Ο Harry Harlow απομόνωνε βρέφη μαϊμούδες από τις μητέρες τους, αντικαθιστώντας τες με ψεύτικες φιγούρες: μία από μαλακό ύφασμα και μία από σύρμα με φαγητό. Οι μαϊμούδες αναζητούσαν τη στοργή της «υφασμάτινης μητέρας» κι όχι τη διατροφή.
Αργότερα, οι μαϊμούδες κρατήθηκαν σε πλήρη απομόνωση επί μήνες οδηγούμενες σε ακραία ψυχολογική κατάρρευση. Τα πειράματα σταμάτησαν το 1985 υπό τη πίεση φιλοζωικών οργανώσεων και ηθικών επιτροπών.
9. Η Μαθημένη Ανικανότητα του Seligman (1965)
Ο Martin Seligman υπέβαλε σκύλους σε αναπόφευκτα ηλεκτροσόκ, διδάσκοντάς τους πως δεν έχουν κανέναν έλεγχο. Όταν αργότερα τους δόθηκε η δυνατότητα να ξεφύγουν, δεν έκαναν τίποτα. Είχαν μάθει να παραμένουν παθητικοί στον πόνο. Η έννοια της «μαθημένης ανικανότητας» συνδέθηκε αργότερα με την κατάθλιψη στον άνθρωπο.
Και τώρα;
Αυτά τα πειράματα μπορεί να προκάλεσαν τραύματα όμως συνέβαλαν καθοριστικά στην εξέλιξη της ψυχολογικής σκέψης. Ταυτόχρονα οδήγησαν στη δημιουργία των σύγχρονων κωδικών ηθικής. Σήμερα, κάθε πείραμα οφείλει να εξασφαλίζει συναίνεση, προστασία της ψυχικής υγείας και πλήρη διαφάνεια.
Γιατί όπως έδειξαν αυτά τα σκοτεινά κεφάλαια της επιστήμης, όταν αγνοείται ο άνθρωπος, η γνώση παύει να έχει αξία.
Διαβάστε περισσότερους λογοτεχνικούς θησαυρούς παρακάτω:
- Ο Καβάφης είχε προειδοποιήσει: «Θα ‘ρθει ο καιρός που…»
- Τι χάνουμε κάθε φορά που ερωτευόμαστε, σύμφωνα με τον Γιανναρά;
- Σκέφτεσαι υπερβολικά; Ο Ντοστογιέφσκι μάς λέει πως η υπερανάλυση οδηγεί…
- Μάγια Αγγέλου: «Ξεκινήστε να μιλάτε στους ανθρώπους αντί να…»
- Γιάννης Ρίτσος: «Κοριτσάκι μου, θέλω νὰ…» – Ένας πατέρας γράφει για το παιδί του
- «Μη δίνεις στα παιδιά σου τα καλύτερα πράγματα, δώσε τους …» – Τι έλεγαν παιδοψυχολόγοι και στοχαστές;
- Ο Πλάτων είχε προβλέψει την εποχή μας: «Καταλήγεις να σε κυβερνούν…»
- Όλα όσα νιώθεις τη Μεγάλη Εβδομάδα, τα έχει ήδη γράψει η Δημουλά
- 15 αποφθέγματα για να ξαναβρείς τον εαυτό σου όταν όλοι σε έχουν χάσει
- Οι αλήθειες του Γιωσαφάτ: «Σήμερα τα παιδιά είναι στερημένα, επειδή οι μητέρες τους…»
- Το βιβλίο που άλλαξε τη ζωή του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες (αξίζει να το διαβάσεις)
- Άλαν Πόε: «Όλα τα βάσανα προέρχονται από τη…»
