Όλοι έχουμε ακούσει για αυτά τα 21 γραμμάρια που υπολείπονται όταν ένας ζωντανός οργανισμός αποβιώνει όμως πρόκειται όντως για τη ψυχή;
Η ιδέα ότι η ανθρώπινη ψυχή ζυγίζει ακριβώς 21 γραμμάρια έχει ενθουσιάσει τους πνευματιστές όσο και τους σκεπτικιστές για πάνω από έναν αιώνα. Η ιδέα αυτή έγινε δημοφιλής από τη ταινία του 2003 «21 Gramms» σε σκηνοθεσία Alejandro González Iñárritu, η οποία πήρε το όνομά της από ένα αμφιλεγόμενο πείραμα των αρχών του 20ού αιώνα. Υπάρχει όμως κάποια επιστημονική αλήθεια πίσω από αυτό το ισχυρισμό;
Η προέλευση και το πείραμα του Duncan MacDougall το 1907
Η ιδέα προέρχεται από ένα πείραμα που διεξήχθη το 1907 από τον Dr.Duncan MacDougall, έναν γιατρό από τη Μασαχουσέτη. Ο γιατρός προσπάθησε να προσδιορίσει αν η ανθρώπινη ψυχή έχει φυσικό βάρος, ζυγίζοντας έξι ασθενείς που έπασχαν από ανίατες ασθένειες τη στιγμή του θανάτου τους.
Σύμφωνα με την έκθεσή του που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό American Medicine (MacDougall, 1907), παρατήρησε μια ξαφνική απώλεια βάρους περίπου 21 γραμμαρίων τη στιγμή του θανάτου σε μια από τις περιπτώσεις.
(Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο παρακάτω)
Μη μεγαλώνεις παιδιά που υπακούν. Μεγάλωσε παιδιά που… – Τι έλεγε η Μαρία Μοντεσσόρι;
Ωστόσο, η μελέτη του MacDougall ήταν γεμάτη με μεθοδολογικά λάθη. Το μέγεθος του δείγματος ήταν εξαιρετικά μικρό (μόνο έξι άτομα) και μόνο ένας ασθενής παρουσίασε αυτή την απώλεια των 21 γραμμάριων. Η ακρίβεια των ζυγών, οι περιβαλλοντικοί παράγοντες και ο ορισμός της «στιγμής του θανάτου» ήταν όλα προβληματικά. Ως εκ τούτου, τα ευρήματα του επικρίθηκαν ευρέως και δεν επαναλήφθηκαν ποτέ σε καμία αυστηρή επιστημονική μελέτη.
Η ψυχή μπορεί να είναι επιστημονικά μετρήσιμη;
Η σύγχρονη επιστήμη δεν υποστηρίζει την ύπαρξη μιας μετρήσιμης ουσίας (ψυχή) που αποχωρεί από το σώμα μετά τον θάνατο. Η νευροεπιστήμη και η βιολογία θεωρούν τη συνείδηση και την προσωπικότητα ως αναδυόμενες ιδιότητες του εγκεφάλου κι όχι ως αποδείξεις μιας διαχωρίσιμης πνευματικής ουσίας (Damasio, 1999; Sacks, 1985).
Κανένα αξιόπιστο σύγχρονο πείραμα δεν έχει δείξει συνεπή απώλεια βάρους κατά τη στιγμή του θανάτου. Οι προσπάθειες αναπαραγωγής της μελέτης του MacDougall υπό ελεγχόμενες συνθήκες είτε απέτυχαν, είτε εγκαταλείφθηκαν εξαιτίας ηθικών ανησυχιών και επιστημονικής ασυνέπειας (Shermer 2005).
Μήπως η ψυχή μας είναι στον εγκέφαλο;
Μια ενδιαφέρουσα οπτική στη σύγχρονη φιλοσοφία του νου και τις νευροεπιστήμες υποδηλώνει ότι αυτό που ονομάζουμε «ψυχή» μπορεί να είναι βαθιά συνδεδεμένο με τον εγκέφαλο, συγκεκριμένα με τη μνήμη, τα συναισθήματα και την αίσθηση τους εαυτού μας.
Αν η ταυτότητα και η συνείδησή μας προκύπτουν από νευρωνικές διεργασίες και την αποθήκευση της μνήμης, τότε ίσως η «ψυχή» μας είναι απλώς το άθροισμα αυτών τω νοητικών λειτουργιών.
Ο Έλληνας καθηγητής της Γιώργος Παξινός, ερευνητής στο Ινστιτούτο Ερευνών Νευροεπιστήμης της Αυστραλίας (Neuroscience Research Australia – NeuRA) ανέφερε σε μια συνέντευξή του στα «ΝΕΑ»:
«Εάν η ψυχή είναι η περιοχή όπου τα ερεθίσματα γίνονται αντιλήψεις, εκεί όπου λαμβάνονται οι αποφάσεις, εκεί όπου εδρεύει η αγάπη, εκεί όπου αποθηκεύονται οι μνήμες, τότε δεν υπάρχει λόγος να υποθέσουμε ότι υπάρχει ψυχή.
Γιατί υπάρχει ένα όργανο που ήδη κάνει αυτή την εργασία. Ο εγκέφαλος. Η επιστήμη δεν μπορεί να αποδείξει ότι δεν υπάρχει ψυχή, μπορεί όμως να καταστήσει σαφές ότι είναι περιττή».
Βέβαια, αυτό δημιουργεί ένα παράδοξο: αν ένα άτομο χάσει τη μνήμη του και δεν αναγνωρίζει τον εαυτό του – όπως συμβαίνει σε περιπτώσεις σοβαρής αμνησίας ή άνοιας – εξακολουθεί να έχει ψυχή, υποθέτοντας ότι η ψυχή βρίσκεται στον εγκέφαλο;
Το ερώτημα μας αναγκάζει να επανεξετάσουμε αν η ψυχή είναι κάτι ανεξάρτητο και αμετάβλητο ή απλώς μια ποιητική έκφραση της γνωστικής συνέχειας (Churchland, 2002).
Πόση ζωή χωράει σε 21 γραμμάρια;
Παρά την επιστημονική της απομυθοποίηση, η ιδέα των 21 γραμμαρίων έχει επιβιώσει στην λαϊκή κουλτούρα, κυρίως εξαιτίας της μεταφορικής της δύναμης, Σε μια κρίσιμη στιγμή της ταινίας «21 Gramms» υπάρχει μια ατάκα που αναφέρει: «Λένε ότι όλοι χάνουμε 21 γραμμάρια την ακριβή στιγμή του θανάτου μας… Πόσα χωράνε σε 21 γραμμάρια;»
Αυτή η ρομαντική αντίληψη ότι η ψυχή έχει βάρος συνεχίζει να εμφανίζεται στη λογοτεχνία, την τέχνη και τον πνευματικό λόγο ίσως για να μας υπενθυμίσει την ανάγκη που έχουμε ως ανθρώπινο είδος να πιστεύουμε πως είμαστε έμψυχα όντα.
Πότε είπες ευχαριστώ και πότε συγνώμη τελευταία φορά; Τι λένε οι ψυχολόγοι;
