Ο Φρόυντ στο βιβλίο «Η Δυσφορία μέσα στον Πολιτισμό» δεν ενδιαφέρθηκε να χτίσει μια ουτοπία ούτε να πει «όλα θα πάνε καλά».
Έγραψε το βιβλίο εκείνο που δε θέλουμε να διαβάσουμε όταν όλα πάνε στραβά αλλά είναι το μόνο που λέει την αλήθεια.
Ίσως και τη μοναδική αλήθεια που έχει σημασία, ότι δεν πονάμε επειδή είμαστε λάθος αλλά επειδή το πλαίσιο μέσα στο οποίο ζούμε είναι φτιαγμένο να μας πιέζει, να μας ακρωτηριάζει ψυχικά και να μας ζητά απαρνηθούμε τον εαυτό μας και τα ένστικτα μας.
Τελικά, μήπως η πρόοδος δεν μας κάνει πιο ελευθέρους αλλά πιο δυστυχισμένους;
(Διαβάστε τα αποφθέγματα από το έργο του Φρόυντ παρακάτω)
Ο Φρόυντ το είχε εξηγήσει: «Όταν καταπιέζεις κάτι, αυτό επιστρέφει ως…»
19 αποφθέγματα από το σημαντικότερο έργο του Φρόυντ.
1.«Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θέλουν πραγματικά την ελευθερία, επειδή η ελευθερία συνεπάγεται ευθύνη, και οι περισσότεροι άνθρωποι φοβούνται την ευθύνη.»
2.«Είναι αδύνατο να αποφύγουμε την εντύπωση ότι οι άνθρωποι χρησιμοποιούν συνήθως ψευδή κριτήρια μέτρησης — ότι επιδιώκουν την εξουσία, την επιτυχία και τον πλούσιο για τον εαυτό τους και τα θαυμάζουν στους άλλους, και ότι υποτιμούν αυτό που έχει πραγματική αξία στη ζωή.»
3.«Ακούγεται σαν παραμύθι, αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Αυτή η ιστορία για το τι έχει επιτύχει ο άνθρωπος με την επιστήμη και τις πρακτικές εφευρέσεις του σε αυτόν τον πλανήτη, όπου εμφανίστηκε για πρώτη φορά ως ένα αδύναμο μέλος του ζωικού βασιλείου και στον οποίο κάθε άτομο του είδους του πρέπει να εμφανίζεται ξανά και ξανά ως ένα αβοήθητο βρέφος… είναι η άμεση εκπλήρωση όλων ή των περισσότερων από τις πιο αγαπημένες επιθυμίες των παραμυθιών του. Όλα αυτά τα αγαθά τα έχει αποκτήσει μέσω του πολιτισμού. Πριν από πολύ καιρό, δημιούργησε μια ιδανική αντίληψη για την παντοδυναμία και την παντογνωσία, την οποία ενσάρκωσε στους θεούς του. Ό,τι φαινόταν ανέφικτο για τις επιθυμίες του – ή απαγορευμένο για αυτόν – το απέδιδε σε αυτούς τους θεούς. Μπορεί λοιπόν να πει κανείς ότι αυτοί οι θεοί ήταν τα ιδανικά της κουλτούρας του. Τώρα ο ίδιος έχει πλησιάσει πολύ στην πραγματοποίηση αυτού του ιδανικού, έχει σχεδόν γίνει θεός.
Αλλά μόνο, είναι αλήθεια, με τον τρόπο που τα ιδανικά συνήθως πραγματοποιούνται στη γενική εμπειρία της ανθρωπότητας. Όχι εντελώς· από ορισμένες απόψεις καθόλου, από άλλες μόνο κατά το ήμισυ. Ο άνθρωπος έχει γίνει θεός με τη βοήθεια τεχνητών μελών, για να το πούμε έτσι, αρκετά μεγαλοπρεπών όταν είναι εξοπλισμένος με όλα τα βοηθητικά του όργανα· αλλά αυτά δεν μεγαλώνουν μαζί του και του προκαλούν ακόμα προβλήματα κατά καιρούς… Οι μελλοντικές εποχές θα φέρουν περαιτέρω μεγάλες προόδους σε αυτόν τον τομέα του πολιτισμού, πιθανώς αδιανόητες σήμερα, και θα αυξήσουν ακόμα περισσότερο την ομοιότητα του ανθρώπου με έναν θεό».
4.«Η ζωή, όπως την βρίσκουμε, είναι πολύ σκληρή για μας. Μας φέρνει πάρα πολλούς πόνους, απογοητεύσεις και αδύνατα καθήκοντα. Για να την αντέξουμε, δεν μπορούμε να απαλλαγούμε από τα παρηγορητικά μέτρα… Υπάρχουν ίσως τρία τέτοια μέτρα: ισχυρές εκτροπές, που μας κάνουν να υποτιμούμε τη δυστυχία μας, υποκατάστατα ικανοποιητικά, που τη μειώνουν, και μεθυστικές ουσίες, που μας κάνουν να μην την αισθανόμαστε».
5.«Ποτέ δεν είμαστε τόσο ανυπεράσπιστοι απέναντι στον πόνο όσο όταν αγαπάμε, ποτέ τόσο απελπιστικά δυστυχισμένοι όσο όταν έχουμε χάσει το αγαπημένο μας πρόσωπο ή την αγάπη του».
6.«Η ομορφιά δεν έχει προφανή χρησιμότητα, ούτε υπάρχει κάποια σαφής πολιτιστική ανάγκη για αυτήν. Ωστόσο, ο πολιτισμός δεν θα μπορούσε να υπάρξει χωρίς αυτήν.»
7.«Η αγάπη μου είναι κάτι πολύτιμο για μένα, που δεν πρέπει να πετάξω χωρίς να το σκεφτώ.»
8.«Όταν μια ερωτική σχέση βρίσκεται στο αποκορύφωμά της, δεν υπάρχει χώρος για κανένα ενδιαφέρον για το περιβάλλον· ένα ζευγάρι εραστών αρκείται στον εαυτό του».
9.«Απειλούμαστε από τρεις κατευθύνσεις: από το σώμα μας, που είναι καταδικασμένο να φθαρεί…, από τον εξωτερικό κόσμο, που μπορεί να ξεσπάσει εναντίον μας με συντριπτική και ανελέητη δύναμη καταστροφής, και τέλος από τις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους… Η τελευταία πηγή είναι ίσως πιο οδυνηρή από όλες τις άλλες.
10.«Μια αγάπη που δεν κάνει διακρίσεις μου φαίνεται ότι χάνει μέρος της αξίας της, κάνοντας αδικία στο αντικείμενο της. Και δεύτερον, δεν είναι όλοι οι άνθρωποι άξιοι αγάπης.»
11.«Είμαστε έτσι φτιαγμένοι που μπορούμε να αποκομίσουμε έντονη ευχαρίστηση μόνο από την αντίθεση και πολύ λίγη από την ίδια την κατάσταση».
12.«Η εντολή «Αγάπα τον πλησίον σου ως τον εαυτό σου» είναι η ισχυρότερη άμυνα ενάντια στην ανθρώπινη επιθετικότητα και ένα εξαιρετικό παράδειγμα των μη ψυχολογικών [προσδοκιών] του πολιτισμικού υπερ-εγώ. Η εντολή είναι αδύνατο να εκπληρωθεί· μια τέτοια τεράστια διόγκωση της αγάπης μπορεί μόνο να μειώσει την αξία της, όχι να εξαλείψει τη δυσκολία.
Ο πολιτισμός δεν δίνει καμία σημασία σε όλα αυτά. Απλώς μας προειδοποιεί ότι όσο πιο δύσκολο είναι να υπακούσουμε στην εντολή, τόσο πιο αξιέπαινο είναι να το κάνουμε. Αλλά όποιος ακολουθεί μια τέτοια εντολή στον σημερινό πολιτισμό, απλώς θέτει τον εαυτό του σε μειονεκτική θέση έναντι αυτού που την αγνοεί. Πόσο ισχυρό εμπόδιο για τον πολιτισμό πρέπει να είναι η επιθετικότητα, αν η άμυνα εναντίον της μπορεί να προκαλέσει τόση δυστυχία όσο και η ίδια η επιθετικότητα! Η «φυσική» ηθική, όπως ονομάζεται, δεν έχει να προσφέρει τίποτα εδώ, εκτός από τη ναρκισσιστική ικανοποίηση του να μπορεί κανείς να θεωρεί τον εαυτό του καλύτερο από τους άλλους. Σε αυτό το σημείο, η ηθική που βασίζεται στη θρησκεία εισάγει τις υποσχέσεις της για μια καλύτερη μετά θάνατον ζωή. Όσο όμως η αρετή δεν ανταμείβεται εδώ στη γη, η ηθική θα κηρύττει μάταια, φαντάζομαι. Κι εγώ πιστεύω ότι μια πραγματική αλλαγή στις σχέσεις των ανθρώπων με τα υπάρχοντά τους θα βοηθούσε περισσότερο προς αυτή την κατεύθυνση από οποιαδήποτε ηθική εντολή, αλλά η αναγνώριση αυτού του γεγονότος από τους σοσιαλιστές έχει θολώσει και καταστεί άχρηστη για πρακτικούς σκοπούς από μια νέα ιδεαλιστική παρανόηση της ανθρώπινης φύσης».
13.«Ένα μόνο πράγμα ξέρω με βεβαιότητα και αυτό είναι ότι οι αξιακές κρίσεις του ανθρώπου ακολουθούν άμεσα τις επιθυμίες του για ευτυχία – ότι, κατά συνέπεια, αποτελούν μια προσπάθεια να υποστηρίξει τις ψευδαισθήσεις του με επιχειρήματα.
14.«Έρχεται η στιγμή που ο καθένας από εμάς πρέπει να εγκαταλείψει ως ψευδαισθήσεις τις προσδοκίες που, στη νεότητά του, είχε εναποθέσει στους συνανθρώπους το, και να συνειδητοποιήσει πόση δυσκολία και πόνος έχουν προστεθεί στη ζωή του από την κακία τους.»
15.«Είναι αδύνατο να αγνοήσουμε το βαθμό στον οποίο ο πολιτισμός είναι χτισμένος πάνω στην αποκήρυξη του ενστίκτου…».
16.«Οι άνδρες δεν είναι ευγενικά πλάσματα που θέλουν να αγαπιούνται και που το πολύ μπορούν να αμυνθούν αν τους επιτεθούν. Αντίθετα, είναι πλάσματα μεταξύ των οποίων τα ενστικτώδη χαρίσματα περιλαμβάνουν ένα ισχυρό μερίδιο επιθετικότητας. Ως αποτέλεσμα, ο γείτονάς τους δεν είναι μόνο ένας πιθανός βοηθός ή σεξουαλικό αντικείμενο, αλλά και κάποιος που τους δελεάζει να ικανοποιήσουν την επιθετικότητά τους πάνω του, να εκμεταλλευτούν την ικανότητά του για εργασία χωρίς αντάλλαγμα, να τον χρησιμοποιήσουν σεξουαλικά χωρίς τη συγκατάθεσή του, να κατασχέσουν τα υπάρχοντά του, να τον ταπεινώσουν, να του προκαλέσουν πόνο, να τον βασανίσουν και να τον σκοτώσουν. Homo homini lupus [ο άνθρωπος είναι λύκος για τον άνθρωπο]. Ποιος, μπροστά σε όλη την εμπειρία της ζωής και της ιστορίας, θα έχει το θάρρος να αμφισβητήσει αυτόν τον ισχυρισμό;»
17.«Έχουμε μάθει, για παράδειγμα, ότι όσο πιο ενάρετος είναι ένας άνθρωπος, τόσο πιο αυστηρό είναι το υπερ-εγώ του και ότι κατηγορεί τον εαυτό του για ατυχίες για τις οποίες σαφώς δεν είναι υπεύθυνος.»
18.«Καμία άλλη τεχνική για τη διαγωγή της ζωής δεν συνδέει το άτομο τόσο στενά με την πραγματικότητα όσο η έμφαση στην εργασία, γιατί η εργασία του του δίνει τουλάχιστον μια ασφαλή θέση σε ένα τμήμα της πραγματικότητας, στην ανθρώπινη κοινότητα. Η δυνατότητα που προσφέρει να μετατοπίσει ένα μεγάλο μέρος των σεξουαλικών στοιχείων, είτε ναρκισσιστικών, επιθετικών ή ακόμη και ερωτικών, στην επαγγελματική εργασία και στις ανθρώπινες σχέσεις που συνδέονται με αυτήν, της προσδίδει μια αξία που δεν υστερεί σε τίποτα από αυτή που απολαμβάνει ως κάτι απαραίτητο για τη διατήρηση και τη δικαιολογία της ύπαρξης στην κοινωνία. Η επαγγελματική δραστηριότητα είναι πηγή ιδιαίτερης ικανοποίησης αν είναι ελεύθερα επιλεγμένη — αν, δηλαδή, μέσω της εξιδανίκευσης, καθιστά δυνατή τη χρήση των υπαρχουσών κλίσεων, των επίμονων ή συνταγματικά ενισχυμένων ενστικτωδών παρορμήσεων. Και όμως, ως δρόμος προς την ευτυχία, η εργασία δεν εκτιμάται ιδιαίτερα από τους ανθρώπους. Δεν την επιδιώκουν όπως επιδιώκουν άλλες δυνατότητες ικανοποίησης. Η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων εργάζεται μόνο υπό την πίεση της ανάγκης, και αυτή η φυσική ανθρώπινη αποστροφή προς την εργασία δημιουργεί τα πιο δύσκολα κοινωνικά προβλήματα».
19.«Μπορώ τώρα να προσθέσω ότι ο πολιτισμός είναι μια διαδικασία στην υπηρεσία του Έρωτα, σκοπός της οποίας είναι να ενώσει τα μεμονωμένα ανθρώπινα άτομα, και μετά τις οικογένειες, τις φυλές, τους λαούς και τα έθνη, σε μια μεγάλη ενότητα, την ενότητα της ανθρωπότητας».
Διαβάστε περισσότερους λογοτεχνικούς θησαυρούς παρακάτω:
- Ο Καβάφης είχε προειδοποιήσει: «Θα ‘ρθει ο καιρός που…»
- Τι χάνουμε κάθε φορά που ερωτευόμαστε, σύμφωνα με τον Γιανναρά;
- Σκέφτεσαι υπερβολικά; Ο Ντοστογιέφσκι μάς λέει πως η υπερανάλυση οδηγεί…
- Μάγια Αγγέλου: «Ξεκινήστε να μιλάτε στους ανθρώπους αντί να…»
- Γιάννης Ρίτσος: «Κοριτσάκι μου, θέλω νὰ…» – Ένας πατέρας γράφει για το παιδί του
- «Μη δίνεις στα παιδιά σου τα καλύτερα πράγματα, δώσε τους …» – Τι έλεγαν παιδοψυχολόγοι και στοχαστές;
- Ο Πλάτων είχε προβλέψει την εποχή μας: «Καταλήγεις να σε κυβερνούν…»
- Όλα όσα νιώθεις τη Μεγάλη Εβδομάδα, τα έχει ήδη γράψει η Δημουλά
- 15 αποφθέγματα για να ξαναβρείς τον εαυτό σου όταν όλοι σε έχουν χάσει
- Οι αλήθειες του Γιωσαφάτ: «Σήμερα τα παιδιά είναι στερημένα, επειδή οι μητέρες τους…»
- Το βιβλίο που άλλαξε τη ζωή του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες (αξίζει να το διαβάσεις)
- Άλαν Πόε: «Όλα τα βάσανα προέρχονται από τη…»
