Το βιβλίο που άλλαξε τη ζωή του Αϊνστάιν (και ίσως αλλάξει και τη δική σου)

Μερικά βιβλία είναι σαν μυστικές φόρμουλες. Τα διαβάζεις και ξαφνικά ο κόσμος αλλάζει, έστω και για λίγο.

Έννοιες που κάποτε φαίνονταν μπερδεμένες τώρα μοιάζουν με μια όμορφα ενορχηστρωμένη συμφωνία. Κι αν είσαι τυχερός, το βιβλίο αυτό δεν αναδιατάσσει απλώς τις σκέψεις σου, αλλά ολόκληρο το «Εγώ» σου.

Πώς η Κριτική του καθαρού λόγου του Καντ διαμόρφωσε το μυαλό του Άινσταιν;

Όταν σκεφτόμαστε τον Άλμπερτ Άινσταιν, φανταζόμαστε τον ιδιοφυή φυσικό που έφερε επανάσταση στη κατανόηση του σύμπαντος με τις θεωρίες του για τη σχετικότητα. Ωστόσο, πίσω από τις εξισώσεις και τις πρωτοποριακές ανακαλύψεις κρυβόταν ένα μυαλό βαθιά επηρεασμένο από τη φιλοσοφία, συγκεκριμένα από τα έργα του Ιμμάνουελ Καντ.

(Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο παρακάτω)

Ιμμάνουελ Καντ: 20 αποφθέγματα από τον φιλόσοφο του διαφωτισμού και της ηθικής λογικής

Μια εφηβική συνάντηση με τον Καντ

Η πνευματική περιέργεια του Αϊνστάιν ήταν εμφανής από νεαρή ηλικία. Ενώ συχνά συνδέεται με τη φυσική και τα μαθηματικά, η αγάπη του για τη φιλοσοφία έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της επιστημονικής του αντίληψης.

Ως έφηβος, μυήθηκε στην «Κριτική του Καθαρού λόγου» του Καντ, ένα πολύπλοκο έργο που διερευνά τα όρια της ανθρώπινης νόησης και της φύση της πραγματικότητας. Αρχικά, ο Αϊνστάιν βρήκε το κείμενο δύσκολο αλλά μόλις κατανόησε τις βασικές ιδέες του, μεταμόρφωσε τον τρόπο σκέψης του. Όπως διαβάζουμε και στη συνομιλία του με τον ποιητή William Hermanns, η οποία δημοσιεύθηκε στο βιβλίο «Einstein and the Poet: In Search of the Cosmic Man».

Στην καρδιά της φιλοσοφίας του Καντ βρίσκεται η έννοια της καθολικής ηθικής. Υποστηρίζει ότι τα άτομα πρέπει να προσπαθούν να ενεργούν σύμφωνα με ηθικές αρχές που μπορούν να εφαρμοστούν καθολικά σε διαφορετικούς πολιτισμούς και πλαίσια. Κεντρική θέση σε αυτό το πλαίσιο κατέχει η έννοια της κατηγορικής προσταγής, η οποία υποστηρίζει ότι οι ηθικές πράξεις είναι εκείνες που μπορούν να υποστηριχθούν με συνέπεια από όλα τα λογικά όντα.

Σε μεταγενέστερες σκέψεις του ο Αϊνστάιν παραδέχτηκε ότι το έργο του Καντ τον δίδαξε να αμφισβητεί τα θεμέλια της γνώσης. Κάποτε σημείωσε:

Ο Albert Einstein και ο William Hermanns, Princeton, 1943 – Πηγή φωτογραφίας

«Τότε, μια μέρα, ένας μαθητής που έτρωγε μαζί μας το μεσημεριανό γεύμα έφερε την Κριτική του Καθαρού Λόγου του Καντ. Η μελέτη της σκέψης του Καντ με έκανε να αμφισβητήσω όλα όσα είχα διδαχθεί».

Η επιρροή στην επιστημονική φιλοσοφία του Αϊνστάιν

Ο Καντ υποστήριξε ότι η αντίληψη μας για την πραγματικότητα διαμορφώνεται από έμφυτες δομές του νου, πράγμα που σημαίνει ότι δε βιώνουμε τον κόσμο όπως πραγματικά είναι, αλλά μάλλον μέσα από τον φακό της ανθρώπινης νόησης.

Αυτή η αντίληψη βρήκε βαθιά ανταπόκριση στον Αϊνστάιν , ο οποίος αργότερα θα αμφισβητούσε την κλασική νευτώνια φυσική με τις θεωρίες της ειδικής και της γενικής σχετικότητας.

Η απόρριψη του απόλυτου χώρου και χρόνου από τον Αϊνστάιν αντικατοπτρίζει τις ιδέες του Καντ ότι ο χώρος και ο χρόνος δεν είναι ανεξάρτητες πραγματικότητες αλλά μάλλον πλαίσια μέσα από τα οποία αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Στην ουσία ο Καντ έθεσε τις φιλοσοφικές βάσεις για να αναπτύξει αργότερα ο Αϊνστάιν μια φυσική που ξεπερνούσε τη νευτώνεια κοσμοθεωρία.

Η δια βίου ενασχόληση του Αϊνστάιν με τη φιλοσοφία

Σε αντίθεση με πολλούς επιστήμονες που επικεντρώνονται καθαρά σε εμπειρικά δεδομένα ο Αϊνστάιν διατηρούσε μια δια βίου ενασχόληση με τη φιλοσοφία. Τον έλκυαν ιδιαίτερα τα έργα του Καντ, του Ντέιβιντ Χιουμ και του Ερνστ Μαξ. Αν και τελικά απομακρύνθηκε από τις αυστηρές διακρίσεις του Καντ, η θεμελιώδης ιδέα, ότι ο ανθρώπινος λόγος επιβάλει δομή στην εμπειρία παρέμεινε μαζί του καθ΄ όλη τη διάρκεια της καριέρας του.

Ο βαθύς φιλοσοφικός προβληματισμός του Αϊνστάιν του επέτρεψε να αιτιολογήσει ριζοσπαστικές ιδέες που αψηφούσαν τη συμβατική σοφία.