Τι σημαίνει η λέξη «σιτηρέσιο»;

Τι σημαίνει (πραγματικά) η λέξη «σιτηρέσιο»;

1. Η αυστηρά γλωσσολογική πλευρά
Ορισμός: «σιτηρέσιο» (ουδ.) είναι το καθημερινό συσσίτιο ή/και το χρηματικό επίδομα που αντιστοιχεί στη διατροφή στρατιωτών, κρατουμένων κ.ο.κ.
Ετυμολογία: σιτηρέσιο < (ελληνιστική κοινή) σιτηρέσιον < αρχαία ελληνική (επίδομα τροφής), παράγωγο του σῖτος «σιτάρι, τροφή». Η μορφή με -ίο (σιτηρέσιο) καθιερώθηκε στη Νέα Ελληνική.
Γραμματική: το ουδέτερο άκλιτο άρθρο («το σιτηρέσιο») πληθυντικός σιτηρέσια όταν μιλούμε για διαφορετικές ημερήσιες μερίδες, π.χ. «τα σιτηρέσια του ναυτικού».

2. Από τις κλασικές πηγές μέχρι τη Βυζαντινή διοίκηση
Η λέξη συναντάται ήδη σε παπυρικές συμβάσεις στρατιωτών των Ελληνιστικών χρόνων ως χρηματικό συμπλήρωμα μισθού. Στο Βυζάντιο το σιτηρέσιον έγινε τεχνικός όρος στα στρατιωτικά ταμεία και στους κρατικούς σιτοκράτορες συχνά συγκαταλεγόταν στα δημόσια βάρη μαζί με τις επιτάξεις ζώων και ξυλείας.

3. Σιτηρέσιο και στρατός στη νεότερη Ελλάδα
Η έννοια επιβίωσε αμετάφραστη: στα φύλλα πορείας του 19ου αι. προβλεπόταν «ημερήσιον σιτηρέσιον» αντί λίγων δραχμών, ενώ ακόμη και σήμερα μιλάμε για «σιτηρέσιο στρατευσίμων» στο λογιστικό δίκαιο του ΥΠΕΘΑ.
(Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο παρακάτω)

Τι σημαίνει «θέσφατο»; Μια λέξη που φοριέται πολύ, αλλά ποια είναι η ιστορία της;

4. Όταν το σιτηρέσιο έγινε δελτίο: η μεγάλη πείνα της Κατοχής
Στα χρόνια 1941-44 το κράτος των Κατοχικών κυβερνήσεων μοίραζε κουπόνια «σιτηρεσίου» στην πράξη, ελλιπείς μερίδες ψωμιού, ζάχαρης και λαδιού που συχνά έπεφταν στα δίχτυα της μαύρης αγοράς. Η λαϊκή μνήμη κράτησε την έκφραση ως συνώνυμο της απόλυτης ένδειας.

5. Από το καζάνι στο κατάστρωμα: η σχέση του όρου με το διεθνές εμπόριο σιτηρών
Στον 19ο αιώνα ο όρος πήρε και μεταφορική χροιά: «τροφοδοτώντας το ρωσικό σιτηρέσιο» έλεγαν οι ίδιοι οι Έλληνες έμποροι της Οδησσού, του Ταγκανρόγκ και της Μαριούπολης, που είχαν αναλάβει τη θαλάσσια έξοδο των σιτηρών της Νότιας Ρωσίας προς τη Δυτική Ευρώπη. Μετά τη συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή (1774) τα ελληνικά μπρίκια με ρωσική σημαία πήραν σχεδόν μονοπωλιακά τα φορτία ένα δίκτυο που γέννησε οίκους όπως οι Ροδοκανάκη, Βαλλιάνος, Βαγκλιανός κ.ά., μετέπειτα ναυτιλιακές δυναστείες.

Η άγνωστη κληρονομιά των Ελλήνων της Σοβιετικής Ένωσης και η εξόντωσή τους

Γιατί αυτό έχει σημασία;
Ο Μαύρη Θάλασσα χαρακτηριζόταν τότε «σιτοβολώνας της Ευρώπης». Τον ελληνικό στόλο – περισσότερα από 300 μπρίκια την εποχή του Κριμαϊκού πολέμου – μετέφερε σιτηρά στο Λίβερπουλ, τη Μασσαλία και το Αμστερνταμ, εξασφαλίζοντας όχι μόνο κέρδη αλλά και γεωστρατηγική επιρροή για τον μεταοθωμανικό Ελληνισμό.

6.Σύγχρονες χρήσεις της λέξης
Ανθρωπιστικές επιχειρήσεις: ο όρος «daily ration» στα αγγλικά αποδίδεται σχεδόν πάντα ως «σιτηρέσιο» στις μεταφράσεις των ΟΗΕ/Ερυθρού Σταυρού.
Διατροφολογία: στα πλάνα εκτροφής ζώων συναντάμε «ημερήσιο σιτηρέσιο 600 g ξηράς ουσίας».
Η λέξη «σιτηρέσιο» φαίνεται μικρή, αλλά «κουβαλά» μεγάλες ιστορίες: από τα συσσίτια των οπλιτών, στα δελτία ψωμιού της Κατοχής, μέχρι τα ιστιοφόρα που έκαναν τους Έλληνες πρωταγωνιστές στο παγκόσμιο εμπόριο σιτηρών.

Διαβάστε περισσότερα για τους όμορφους κανόνες των λέξεων