«Τέσσερις θεμελιώδεις αλήθειες για την ψυχοθεραπεία είναι…» – Ο Γιάλομ και η υπαρξιακή οδύνη

Ο Ίρβιν Γιάλομ γεννήθηκε το 1931 στην Ουάσινγκτον, παιδί Ρώσων εβραίων μεταναστών που διατηρούσαν ένα μικρό μπακάλικο. Μεγάλωσε πάνω από το μαγαζί, παρέα με βιβλία δανεισμένα από τη δημόσια βιβλιοθήκη, κι εκεί ανακάλυψε τις δύο μεγάλες του αγάπες: τη λογοτεχνία και τις ανθρώπινες ιστορίες.

Σπούδασε ιατρική στο Τζορτζτάουν, ειδικεύτηκε στην ψυχιατρική, δίδαξε δεκαετίες στο Στάνφορντ και στα βιβλία του από το «Όταν έκλαψε ο Νίτσε» ώς τον «Δήμιο του Έρωτα», ένωσε κλινική διαύγεια και αφηγηματική τόλμη.

Στο απόσπασμα που έχουμε μπροστά μας ο Γιάλομ προχωρά σε μια ρητή ανατροπή της ψυχαναλυτικής παράδοσης. Πιστεύει πως ο πυρήνας της ψυχοθεραπείας δεν είναι τα μισοθαμμένα ίχνη της παιδικής σεξουαλικότητας αλλά η υπαρξιακή οδύνη εκείνη η ωμή, σχεδόν φιλοσοφική αγωνία που γεννιέται όταν ο άνθρωπος αντικρίζει τέσσερα αδιαπραγμάτευτα γεγονότα: τον αναπόφευκτο θάνατο, την ελευθερία να πλάσει τη μοίρα του, τη ριζική μοναξιά και την απουσία εκ γενετής νοήματος. Αυτά μοιάζουν με πέτρες κρυμμένες στο βυθό μπορείς να κολυμπάς μια ζωή στην επιφάνεια, όμως αργά ή γρήγορα τα πόδια σου θα τις αγγίξουν.

Ο Γιάλομ υποστηρίζει ότι, αν δεν τολμήσουμε να τις αγγίξουμε συνειδητά, επιστρατεύουμε περίτεχνες άμυνες: μύθους αθανασίας, δαίμονες που παίρνουν πάνω τους την ευθύνη του κακού, σενάρια προκατασκευασμένου νοήματος. Είναι όμως πράγματι οι υπαρξιακές αλήθειες το «πρωταρχικό υλικό» κάθε θεραπείας; Τι γίνεται με τους ανθρώπους που βρίσκουν ανακούφιση όταν ανασκάψουν οικογενειακά τραύματα ή τραυματικές αναμνήσεις; Μήπως αυτή η διάκριση δεν είναι τόσο καθαρή, αφού συχνά οι βιωματικές πληγές λειτουργούν ως μεγεθυντικός φακός των ίδιων αυτών υπαρξιακών δεδομένων;

Ο Γιάλομ βέβαια δεν το αρνείται λέει απλώς ότι το υπόγειο ρεύμα είναι βαθύτερο από το ορατό σύμπτωμα. Αξίζει όμως να παρατηρήσουμε πώς μετατρέπει το σκοτάδι σε φως. Κάθε μία από τις ιστορίες του «Δημίου του Έρωτα» δείχνει ότι ο φόβος του θανάτου, η έλλειψη νοήματος, η ελευθερία που ζαλίζει μπορούν να γίνουν κινητήριος δύναμη αυτομεταμόρφωσης μόνον όταν κοιταχτούν κατάματα. Θα μπορούσαμε να αντιτείνουμε ότι αυτή η θέση, όσο απελευθερωτική κι αν φαίνεται, προϋποθέτει θάρρος και ψυχικά αποθέματα που δεν τα διαθέτουν όλοι. Όμως εδώ ο Γιάλομ υψώνει τον πήχη της θεραπευτικής σχέσης: ο θεραπευτής οφείλει να είναι συνοδοιπόρος, όχι τεχνικός που διορθώνει μηχανικά.

Ίσως τελικά το ριψοκίνδυνο μήνυμά του να συνοψίζεται στο εξής ερώτημα: τι θα γινόταν αν, αντί να μεταμφιεζόμαστε για να παρακάμψουμε τον θάνατο, τη μοναξιά και την ευθύνη, τους αφήναμε να γίνουν σμίλη που λαξεύει μια ζωή αυθεντική; Αν η απάντηση δεν μας φαίνεται εύκολη, αυτό ακριβώς δείχνει τη γοητεία και τη δυσκολία της πρόκλησης που μας απευθύνει ο Γιάλομ.
(Διαβάστε το λογοτεχνικό απόσπασμα παρακάτω)

Γιάλομ: «Μια υγιής σχέση περιλαμβάνει και τους δύο συντρόφους που…»

Ο Δήμιος του Έρωτα – Ίρβιν Γιάλομ (απόσπασμα) – Εκδόσεις Άγρα

Πιστεύω ότι το πρωταρχικό υλικό της ψυχοθεραπείας είναι πάντα αυτού τού είδους ή υπαρξιακή οδύνη – και όχι, όπως υποστηρίζεται συχνά, άπωθημένες ένστικτικές ορμές
κάποιων ατελώς θαμμένων υπολειμμάτων ενός τραγικού προσωπικού παρελθόντος. Στην ψυχοθεραπεία πού κάναμε με καθέναν απ’ αυτούς τούς δέκα ασθενείς, ή πρωτογενής
κλινική υπόθεση μου -μια υπόθεση πάνω στην οποία βάσισα την τεχνική μου- ήταν ότι ή θεμελιώδης αγωνία ξεπηδά απ ‘ τις απόπειρες κάθε ανθρώπου, συνειδητές και ασυνείδητες,
να χειριστεί τα σκληρά γεγονότα της ζωής, τα «δεδομένα» της ύπαρξης.

Ανακάλυψα ότι τέσσερα δεδομένα έχουν ιδιαίτερη συνάφεια με την. ψυχοθεραπεία: Το αναπόφευκτο τού θανάτου για όλους μας προσωπικά και γι’ αυτούς πού αγαπάμε. Ή
ελευθερία να φτιάξουμε τη ζωή μας όπως τη θέλουμε. Η έσχατη μοναχικότητά μας. Και, τέλος, ή απουσία οποιασδήποτε προφανούς σημασίας ή νοήματος στη ζωή. °Όσο
μελαγχολικά και να φαίνονται αυτά τα δεδομένα, εμπεριέχουν τούς σπόρους της σοφίας και της λύτρωσης.

Μ’ αυτές τις δέκα ιστορίες ψυχοθεραπείας ελπίζω να δείξω ότι είναι δυνατόν ν’ αντιμετωπίσουμε τις αλήθειες της ύπαρξης και να χαλιναγωγήσουμε την ισχύ ~ους προς
όφελος της προσωπικής μας αλλαγής και ωρίμασης. Από τα γεγονότα τής ζωής ό θάνατος είναι το πιο ξεκάθαρο, το πιο διαισθητικά προφανές.
Σε νεαρή ηλικία, πολύ νωρίτερα απ’ ό,τι συχνά νομίζουμε, μαθαίνουμε πώς ό θάνατος θα έρθει και πώς απ’ αυτόν δεν υπάρχει απόδραση. Παρ όλα αυτά, σύμφωνα με τα λόγια του
Σπινόζα, «τα πάντα επιχειρούν να συντηρηθούν στην ίδια τους την ύπαρξη».

Στον πυρήνα τού καθενός μας υπάρχει μια πανταχού παρούσα σύγκρουση ανάμεσα στην επιθυμία να συνεχίσουμε να υπάρχουμε και στην επίγνωση ~ τού αναπόφευκτου θανάτου.
Για να προσαρμοστούμε στην πραγματικότητα τού θανάτου, γινόμαστε απείρως εφευρετικοί, προκειμένου να επινοήσουμε τρόπους να τον αρνηθούμε ή να τον αποφύγουμε.
Όταν είμαστε μικροί, αρνιόμαστε το θάνατο με τη βοήθεια των γονεϊκών διαβεβαιώσεων και των κοσμικών ή θρησκευτικών μύθων. ‘Αργότερα τον προσωποποιούμε μετατρέποντάς τον
σε μια οντότητα, σ’ ένα τέρας, σ’ έναν μπαμπούλα, σ’ έναν δαίμονα.

Διαβάστε κι άλλα άρθρα που αγαπήσαν οι αναγνώστες μας: