Ο Θάνατος στον αρχαίο ελληνικό κόσμο δεν ήταν απλώς ένα τέλος αλλά μια στιγμιαία διακοπή του κοσμικού και κοινωνικού ρυθμού. Σε αντίθεση με το γάμο ή άλλες ελεγχόμενες κοινωνικές τελετουργίες, ο θάνατος ήταν ένα γεγονός που αψηφούσε τη ρύθμιση, δημιουργώντας έναν άμεσο διαχωρισμό μεταξύ ζώντων και νεκρών.
Η διαδικασία της σωματικής αποσύνθεσης διεύρυνε ακόμη περισσότερο το χάσμα μεταξύ θνητών και θείου, προσθέτοντας ένα στοιχείο μυστικισμού και αταξίας στις νεκρικές τελετές. Ωστόσο, παρά αυτή την εγγενή διαταραχή, οι εκφράσεις του πένθους στην αρχαία Ελλάδα ήταν ιδιαίτερα δομημένες , ακολουθώντας προδιαγεγραμμένες συμπεριφορές που εξασφάλιζαν ότι το πένθος δε θα κατέληγε σε χάος.
Ο ίδιος ο Πλάτωνας αναφερόταν σε επαγγελματίες πενθούντες, άτομα εκπαιδευμένα να εκφράζουν το πένθος με παραστάσεις. (όπως στα νεότερα χρόνια οι μοιρολογίστρες) Ο τελετουργικός θρήνος ωστόσο δεν περιελάβανε ολόσωμη κίνηση. Αντιθέτως, οι χειρονομίες συγκεντρωνόταν στο άνω μέρος του σώματος. Αυτή η ελεγχόμενη σωματική έκφραση συνδέθηκε συχνά με τις γυναίκες, των οποίων οι θρήνοι παρομοιάζονταν με τη φρενήρη έκσταση των μαινάδων σε οργιαστικούς χορούς.
(Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο παρακάτω)
Αρχαίοι Έλληνες: 5 αλήθειες για τις οποίες δεν είμαστε (καθόλου) περήφανοι
Στην ομηρική λογοτεχνία η αντίδραση της Ανδρομάχης στον θάνατο του Έκτορα περιγράφεται ως παρόμοια με τις άγριες κινήσεις μιας μαινάδας. Μια έντονη αντίθεση με αυτή την εικόνα βρίσκεται στη τελετουργική επαφή των ηρωικών μορφών. Ο Αχιλλέας πενθώντας τον Πάτροκλο διατάζει τους Μυρμιδόνες να περικυκλώσουν το σώμα του πεσόντος συντρόφου του.
Τους δίνεται η εντολή να κρατήσουν τα άλογά τους δεμένα και να κάνουν στενούς κύκλους γύρω από τον Πάτροκλο τρεις φορές. Αυτή τελετουργία χρησιμεύει τόσο ως πράξη εξαγνισμού όσο και ως ισχυρή επιβεβαίωση της συντροφικότητας μεταξύ των πολεμιστών. Η κυκλική κίνηση δημιουργεί ένα ιερό όριο γύρω από τον νεκρό, ενισχύοντας τον συλλογικό δεσμό μεταξύ των ζωντανών, ενώ ταυτόχρονα χαρακτηρίζει τον χώρο ως απαραβίαστο.
Αν και η Ιλιάδα δεν περιγράφει ρητά την κίνηση αυτή ως χορό, μεταγενέστερες ερμηνείες, κυρίως του Αριστοτέλη, τη συνδέουν με τις ρίζες του Πυρρίχιου – του γνωστού, σήμερα ποντιακού χορού – που εκτελείται προς τιμήν των πεσόντων πολεμιστών. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη ο ίδιος ο Αχιλλέας ξεκίνησε αυτόν τον χορό, καθώς κινούνταν πλήρως οπλισμένος γύρω από το σώμα του Πάτροκλου.
Ο Πυρρίχιος έγινε έτσι ο πιο γνωστός νεκρικός χορός της αρχαιότητας, εξελισσόμενος σε μια επισημοποιημένη στρατιωτική άσκηση που συμβόλιζε τόσο τη θλίψη όσο και την πολεμική ανδρεία.
Ωστόσο, ο Πυρρίχιος δεν είναι ο μόνος χορός που πιθανώς συνόδευε τις ελληνικές νεκρικές τελετές, αν και είναι ο μόνος που έχει καταγραφεί εκτενώς.
Τελικά, ο Πυρρίχιος παραμένει ο πιο τεκμηριωμένος νεκρικός χορός στην ελληνική παράδοση εξαιτίας της σύνδεσής του σε μεταγενέστερες αστικές και πολεμικές τελετουργίες. Άλλες εκφράσεις πένθους (γεωργικές, αποσπασματικές και συχνά συνδεδεμένες με γυναικείες τελετές) παρέμειναν στην τέχνη και τη λογοτεχνία αλλά ποτέ δεν απέκτησαν την ίδια προβολή με αυτή τη δομημένη, ηρωική πράξη μνήμης.
Οι χοροί του πένθους όπως και ο ίδιος ο θάνατος υπήρχαν στον οριακό χώρο του τελετουργικού, διαμορφώνοντας τις αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων για την απώλεια την τιμή.
Διαβάστε περισσότερα για την Αρχαία Ελλάδα:
- 8 λόγοι για τους οποίους δε θα επιβίωνες στην Αρχαία Ελλάδα
- 5 επιστήμονες της Αρχαίας Ελλάδας που άλλαξαν τον ρου της ιστορίας
- Θα σας θεωρούσαν όμορφη- ο στην Αρχαία Ελλάδα; 15 facts για να λυθούν οι απορίες μας
- Αρχαία Ελλάδα:10 φιλοσοφικές σχολές που γέννησαν τη Δυτική φιλοσοφία
- Τι έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες για την παιδεία; 14 ρήσεις που θα σε εμπνεύσουν
- Ποια ημερομηνία επέστρεψε ο Οδυσσέας στην Ιθάκη; Οι επιστήμονες λύνουν το μυστήριο !