Ο πόλεμος δεν είναι μόνο έξω, είναι και μέσα μας: Ο Γιούνγκ, ο Φρομ και η υπαρξιακή ψυχολογία σε πρώτο πλάνο

Όταν σκεφτόμαστε τον πόλεμο, φανταζόμαστε ερείπια, πυραύλους, καμένες σημαίες και στρατιώτες με κενό βλέμμα. Μιλάμε για πολιτική, εξουσία, χαμένη ή κερδισμένη γη και απώλεια. Αλλά σπάνια θέτουμε ένα βαθύτερο ερώτημα: Από πού αρχίζει πραγματικά ο πόλεμος;

Σύμφωνα με τον Καρλ Γιουνγκ, τον Έριχ Φρομ και την παράδοση της υπαρξιακής ψυχολογίας, ο πόλεμος δεν ξεκινά στα χέρια των στρατηγών ξεκινά στην ψυχή των απλών ανθρώπων. Όχι απαραίτητα με το μίσος, αλλά με το φόβο. Όχι πάντα με κακία, αλλά με ασυνειδησία.

Το πεδίο της εσωτερικής μάχης – Ο Γιουνγκ και η σκιά.

Ο Καρλ Γιουνγκ εισήγαγε μια στοιχειωτική ιδέα: κάθε ανθρώπινο ον φέρει μια “σκιά” τα μη αναγνωρισμένα, αρνούμενα κομμάτια του εαυτού μας που θεωρούμε πολύ ντροπιαστικά, αδύναμα ή σκοτεινά για να τα παραδεχτούμε. Όταν αποτυγχάνουμε να αντιμετωπίσουμε αυτή τη σκιά, κάνουμε κάτι επικίνδυνο: την προβάλλουμε στους άλλους.

Με αυτό το ψυχολογικό ταχυδακτυλουργικό κόλπο, δεν βλέπουμε ανθρώπους, βλέπουμε εχθρούς. “Είναι κακοί”, λέμε. “Αυτοί είναι το πρόβλημα”. Αλλά συχνά, αυτό που καταδικάζουμε στους άλλους είναι αυτό που δεν έχουμε καταφέρει να αντιμετωπίσουμε στον εαυτό μας.

Σε περιόδους πολέμου, αυτός ο μηχανισμός εξαπλώνεται ραγδαία. Οι ομάδες προβάλλουν σε άλλες ομάδες. Τα έθνη χτίζουν μύθους για την αθωότητά τους και τη βαρβαρότητα των άλλων. Ο Γιουνγκ θα έλεγε: Η συλλογική σκιά έχει αναλάβει την εξουσία.
(Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο παρακάτω)

«Δεν είσαι καλός άνθρωπος αλλά…» Ο Νίτσε μοιράζει αυτογνωσία

Ο Φρομ και η ψυχολογία της καταστροφής
Ο Έριχ Φρομ, κοινωνικός ψυχολόγος και φιλόσοφος, προχώρησε παραπέρα. Στο βιβλίο του «Η ανατομία της ανθρώπινης καταστροφικότητας» εξήγησε ότι η βία δεν είναι δεδομένη. Οι άνθρωποι δεν είναι από τη φύση τους κακοί αλλά κάτω από ορισμένες συνθήκες, μαθαίνουν να αγαπούν την καταστροφή.

Όταν η αγάπη, η δημιουργικότητα και η κριτική σκέψη καταπιέζονται, κάτι πιο σκοτεινό τα αντικαθιστά. Μια κοινωνία που αποξενώνει τα άτομά της από τον συνάνθρωπο, από τη φύση, από την ουσιαστική εργασία γίνεται έδαφος εκτροφής του αυταρχισμού, της σκληρότητας και της μουδιασμένης υπακοής. Κατά την άποψη του Fromm, η καταστροφικότητα δεν είναι απλώς παθολογία. Είναι μια απάντηση στο κενό.

Έτσι, όταν πέφτουν βόμβες, θα ρωτούσε: Τι είδους κόσμος δίδαξε σε αυτό το άτομο ότι η καταστροφή ήταν ο μόνος τρόπος για να νιώσει ζωντανός;

Η υπαρξιακή ψυχολογία και η κρίση του νοήματος
Οι υπαρξιακοί ψυχολόγοι όπως ο Viktor Frankl και ο Rollo May πίστευαν ότι η ρίζα πολλών σύγχρονων κρίσεων βρίσκεται στην απουσία νοήματος. Όταν οι άνθρωποι χάνουν την επαφή με τον σκοπό, με την εσωτερική ελευθερία, με την αίσθηση της ευθύνης, γίνονται ευάλωτοι στις ιδεολογίες, στη χειραγώγηση, στον μηδενισμό.

Ο Frankl, επιζών του Ολοκαυτώματος, δεν πίστευε ότι πρέπει να αποφεύγουμε τον πόνο αλλά ότι πρέπει να τον υπομένουμε.. Διαφορετικά, ο πόνος γίνεται ανυπόφορος, μετατρέπεται σε οργή, απάθεια ή σκληρότητα.

Και εδώ βρίσκεται η σκληρή αλήθεια: Ένας άνθρωπος χωρίς νόημα οδηγείται πιο εύκολα στο να καταστρέφει παρά να χτίζει. Τι μπορεί να γίνει λοιπόν; Ο εχθρός δεν βρίσκεται μόνο στο χάρτη. Ο εχθρός είναι μερικές φορές στον καθρέφτη.

Αν θέλουμε να φανταστούμε ένα μέλλον χωρίς πόλεμο, πρέπει να ξεκινήσουμε από τον εσωτερικό πόλεμο. Πρέπει να αντιμετωπίσουμε τα κομμάτια του εαυτού μας που έχουμε αποσιωπήσει. Πρέπει να διδάξουμε στα παιδιά όχι μόνο την ιστορία και τα γεγονότα, αλλά και τη συναισθηματική επίγνωση, την κριτική σκέψη και το θάρρος να παραμείνουν άνθρωποι σε απάνθρωπους καιρούς.

Πρέπει να σταματήσουμε να ρωτάμε μόνο: «Ποιος το ξεκίνησε αυτό;» και να αρχίσουμε να ρωτάμε: «Τι έχουμε όλοι αγνοήσει μέσα μας που επέτρεψε να συμβεί αυτό;». Η ειρήνη δεν είναι απλώς μια συνθήκη, πρόκειται για μια μακρά, αργή ψυχολογική προσπάθεια. Και ίσως η πιο ριζοσπαστική πράξη σε έναν βίαιο κόσμο δεν είναι να αντεπιτεθούμε σκληρότερα αλλά να επικρατήσει η ψυχραιμία!

Διαβάστε κι άλλα άρθρα που αγαπήσαν οι αναγνώστες μας: