Ο Καζαντζίδης τελικά συντρόφευσε τους ξενιτεμένους ή εκμεταλλεύτηκε τον πόνο τους;

Ας ξεκινήσω με μια δική μου ανάμνηση. Ο μπαμπάς μου λάτρευε τον Στέλιο Καζαντζίδη, τον άκουγε με ευλάβεια. Κάθε φορά που έβαζε ένα τραγούδι του ήταν σαν άνοιγε μια παλιά βαλίτσα γεμάτη γράμματα που δεν είχαν διαβαστεί ποτέ.

Άκουγε το «Υπάρχω» και σήκωνε το βλέμμα ψηλά, άκουγε το «Άδειες φεύγουνε οι νύχτες » και για λίγο σαν να έφευγε νοητά από το τραπέζι μας, μεταφερόταν σ’ έναν χώρο με άντρες που είχαν μαζέψει αρκετές χαμένες ευκαιρίες.

Εγώ κάπως διχασμένη, από τη μια καταλάβαινα το μεγαλείο αυτής της φωνής του αλλά από την άλλη αυτός ο ήχος ακουγόταν βαρύς, μέσα στα νεανικά ακούσματά μου, σαν να με στρίμωχναν σε μια εποχή που δεν ήταν δική μου. Τραγουδούσε μ’ έναν καημό που δεν είχα νιώσει αλλά είχα κληρονομήσει εξαιτίας της πατρικής λατρείας.

Σ’ αυτό το σημείο έρχεται ένα ερώτημα που με απασχολεί εδώ και χρόνια: Ο Καζαντζίδης τελικά, ήταν ο σύντροφος των ξενιτεμένων ή μήπως ένας καλλιτέχνης που εκμεταλλεύτηκε τον πόνο τους; Η απάντηση δεν είναι απλή.

Ο Στέλιος Καζαντζίδης δε μεγάλωσε στα «σαλόνια» όπως λέει και ο λαός. Γεννήθηκε μέσα στον πόνο, στα μεταπολεμικά προάστια, μέσα σε φτώχεια, είχε βιώσει την προσφυγιά και την εργατιά. Δεν υποδύθηκε τον ταλαιπωρημένο και δεν προσποιήθηκε τις χαρακιές που είχε από τα βιώματά του.

Όμως ας είμαστε ειλικρινείς, ο Καζαντζίδης ήξερε τι συγκινεί το κοινό του, ήξερε πως τα τραγούδια για τη μάνα, τη ξενιτιά και την πάλη ερέθιζαν τους Έλληνες της εποχής του. Επικεντρώθηκε λοιπόν σ’ αυτά όσο έβλεπε ότι οι προτιμήσεις του κοινού ανταποκρινόντουσαν σ’ αυτά τα ακούσματα. Δεν πιστεύω πως τα επέλεγε μόνο για εμπορικούς σκοπούς αλλά ήταν σαν να τηρούσε μια μυστική συμφωνία με το κοινό του.

The House of the rising sun: Η «απόκοσμη» ιστορία ενός τραγουδιού με άγνωστο δημιουργό

Έτσι, μέσα σ’ αυτή την αλυσίδα, ο λαός έβρισκε στον Καζαντζίδη την αλήθεια του. Αυτό συμβαίνει μέχρι και σήμερα κατά κάποιον τρόπο, το κοινό επιλέγει τις προτιμήσεις του και οδηγεί τους καλλιτέχνες αλλά και τις εταιρείες στα ακούσματα που υπάρχει μεγαλύτερη ανταπόκριση. Άρα πώς μπορεί να υποστηρίξει κάποιος πως ο Καζαντζίδης «εκμεταλλεύτηκε» τον πόνο και τα σκληρά βιώματα ή τις αναμνήσεις που είχε τότε ο ελληνικός λαός;

Αναλογιζόμενη λοιπόν τη μουσική του Καζαντζίδη και τη βαθιά κοινωνική της διάσταση, δε γίνεται να μην παρατηρήσω τη διαφορά με τη σημερινή μουσική σκηνή.

Η μουσική τότε και τώρα: Από τον κοινωνικό ρεαλισμό στη φαντασιακή ελαφρότητα.

Παρατηρώ πως τότε τα τραγούδια που κυριαρχούσαν είχαν κοινωνικό πρόσημο, μιλούσαν για τον πόνο, τη φτώχεια, την ξενιτιά και τα βιώματα που σκληραγωγούσαν τις ψυχές μας. Σήμερα, τα τραγούδια που γίνονται επιτυχίες (τι σημαίνει στην ουσία το επιτυχημένο τραγούδι, είναι κι αυτό μια μεγάλη συζήτηση) συχνά απομακρύνονται από τα κοινωνικά προβλήματα και επικεντρώνονται σε φαντασιακά θέματα, σε επιφανειακές απολαύσεις και προσωπικές επιθυμίες. Αυτό είναι ένα φαινόμενο που συναντάμε σε παγκόσμια κλίμακα και δεν αποτελεί προνόμιο της ελληνικής μουσικής σκηνής. Έχουμε μεταβεί σε μια κατά φαντασίαν ευημερία κι αυτή η φιλοσοφική θέση επηρεάζει και τη μουσική κουλτούρα.

Ραδιοφωνική νοσταλγία: 10 τραγούδια που ακούγαμε στο Love Radio με τον Νίκο Γκαραβέλα

Προφανώς και δεν έχω διάθεση να τσουβαλιάσω την τέχνη, υπάρχουν εξαιρετικοί καλλιτέχνες που συνεχίζουν να παράγουν εξαιρετική μουσική και να συμμετέχουν σ΄ αυτό που ονομάζουμε «μεγάλη τέχνη», όμως οι τάσεις ορίζονται πάντα από τραγούδια που επικεντρώνονται στη συναισθηματική παλέτα που ορίζει την επιφάνεια του ανθρώπινου είδους κι αυτό δεν είναι τυχαίο.

Σύμφωνα με ανάλυση του The Atlantic, η σύγχρονη ποπ κουλτούρα χαρακτηρίζεται από μια πολιτιστική παρακμή, με λιγότερη καινοτομία και κοινωνική συνείδηση σε σύγκριση με προηγούμενες δεκαετίες. Επιπλέον, μελέτη του Spanish National Research Council διαπίστωσε ότι η ποικιλία και πολυπλοκότητα της μουσικής έχουν μειωθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες, με τα σύγχρονα τραγούδια να γίνονται πιο ομοιογενή και λιγότερο εκφραστικά.

«Ας ερχόσουν για λίγο μοναχά για ένα βράδυ»: Η άγνωστη ιστορία που κρύβεται πίσω από το αγαπημένο τραγούδι

Η εμπορευματοποίηση της μουσικής βιομηχανίας, η κυριαρχία streaming πλατφορμών και η ανάγκη για άμεση επιτυχία έχουν οδηγήσει τους καλλιτέχνες να αποφεύγουν θέματα που μπορεί να θεωρηθούν βαρύγδουπα ή αμφιλεγόμενα. Αντίθετα, προτιμούν θεματολογίες που είναι εύπεπτες και ευχάριστες για το ευρύ κοινό, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει την απομάκρυνση από την κοινωνική πραγματικότητα, ακόμη κι αν αυτή φέρει βαθιά προβλήματα.

Ωστόσο, η ανάγκη για μουσική που αντικατοπτρίζει τα κοινωνικά ζητήματα παραμένει. Ίσως είναι καιρός να αναζητήσουμε και να στηρίξουμε καλλιτέχνες, ανεξάρτητα από ποιο είδος μας ελκύει που τολμούν να μιλήσουν για τη αλήθεια μας, την εποχή μας και δε φοβούνται να αγγίξουν τις πληγές της κοινωνίας. Το ερώτημα βέβαια παραμένει: η μουσική είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας μας ή ορίζεται ξεκάθαρα από τις προωθήσεις που πραγματοποίει η μουσική βιομηχανία; Ας αφήσουμε τους αναλυτές του μέλλοντος να περιγράψουν την εποχή μας και τις μουσικές παρακαταθήκες της.