Μαξ Νορντάου: «Ποτέ άλλοτε οι διαφορές μεταξύ πλούσιου και φτωχού δεν ήταν…»

Ο μεγάλος αμφισβητίας, ο άνθρωπος που σε κάνει να νιώθεις άβολα αλλά ταυτόχρονα σου γεννάει ερωτήματα που μάλλον δεν είχες σκεφτεί.

Για να γίνει κατανοητό γιατί ο Νορντάου συνέγραψε τα «Κατά συνθήκη ψεύδη» (1883) πρέπει να θυμηθούμε ότι βρισκόμαστε στο ευρωπαϊκό fin-de-siècle (1870 – 1900), μια εποχή ταυτόχρονα εκρηκτικής τεχνολογικής προόδου και βαθιάς κοινωνικής κρίσης.

Μετά τις άκαρπες επαναστάσεις του 1848 και την ενοποίηση μεγάλων κρατών (Ιταλία 1861, Γερμανία 1871), οι κυβερνήσεις διακήρυσσαν «ελευθερία» και «πρόοδο», όμως η καθημερινότητα των μαζών, καθοριζόταν από το κοινωνικό ζήτημα: χαμηλούς μισθούς, υπερπληθυσμό στα εργοστάσια, μεγάλες οικονομικές κρίσεις όπως η «Μεγάλη Ύφεση» του 1873 – 96.

Αυτή η ένταση εξηγεί την κραυγή του συγγραφέα πως ο κόσμος πλέον ζητά ψωμί κι όχι συντάγματα.

Στο έργο του βλέπουμε μια αναφορά στο ρεύμα της «ψυχολογίας του όχλου». Λίγο πριν τον Λεμπόν (1895) ο Νορντάου εισάγει την σκέψη πως το πλήθος, μόλις συναθροιστεί, χάνει την ατομική κρίση και λειτουργεί σαν αυθόρμητη, παρορμητική «μονάδα». Έτσι εξηγεί τις εθνικιστικές υστερίες αλλά και τις κοινοβουλευτικές φλυαρίες που μετατρέπονται σε θέμα για το κοινό.

Ο Μαξ Νορντάου μάς «μαλώνει»;

Ο Νορντάου καταφέρνει να βρίσκεται κάπως στη μέση. Από τη μία υπερασπίζεται τα φτωχά στρώματα (αριστερό πρόσταγμα) αλλά ταυτόχρονα τα επικρίνει ως «εκφυλισμένα» (συντηρητικό άρωμα).

Προεικονίζει την «ανατομία του μαζάνθρωπου» του Χ. Ορτέγκα υ Γκασέτ (1930), δηλαδή την ιδέα ότι η αφθονία των νέων αγαθών δε συνοδεύεται από ανάλογη πνευματική καλλιέργεια. Συνεχίζει να βάζει δύσκολα ερωτήματα. Πότε η κριτική στη μάζα γίνεται ελιτισμός και πότε παραμένει μια σκληρή αλλά χρήσιμη αφύπνιση. Ας τον μελετήσουμε.
(Διαβάστε το λογοτεχνικό απόσπασμα παρακάτω)

Carlo M. Cipolla: «Oι ηλίθιοι άνθρωποι είναι επικίνδυνοι και επιβλαβείς επειδή…»

«Τα κατά συνθήκη ψεύδη» – Μαξ Νορντάου. Εκδόσεις: Νέος Σταθμός. Μετάφραση: Ρένος Πολίτης

«Στο τέλος του προπερασμένου αιώνα μέχρι τα μέσα του περασμένου, οι λαοί φλέγονταν για την πρόοδο και την πολιτική ελευθερία. Κατά το τέλος του 19ου αιώνα, κυριαρχεί η φωνή της μεγάλης πλειοψηφίας των λαών, ζητούσαν ψωμί.

Η κραυγή αυτή είναι η μοναδική βάση της πολιτικής που ορισμένες φορές με κάθε είδους μέσα προσπαθεί ν’ αποσπάσει τους λαούς από τη σκέψη που τους απορροφά. Τέτοια μέσα είναι: ο εξερεθισμός των λαών ενάντια σε άλλους λαούς ή σε μερικές τάξεις της κοινωνίας. Οι πόλεμοι, οι αποικισμοί, οι επιθέσεις κωμωδίες του κάθε λογής δυνάστη ή οι λεγόμενες κοινοβουλευτικές φλυαρίες.

Ωστόσο κάτω από την πίεση της κοινής γνώμης, η πολιτική αναγκάζεται πάντα να ξαναγυρίσει στο μοναδικό πρόβλημα που απασχολεί κάθε άνθρωπο και που δεν είναι άλλο παρά το πρόβλημα της διατροφής.

Σήμερα πια, οι άνθρωποι δεν σκέπτονται να αναλάβουν σταυροφορίες για την για την απολύτρωση του Παναγίου τάφου, αλλά μόνο για την αρπαγή του χρυσού δέρατος, που λέγεται ευημερία. Δεν κάνουν πια επαναστάσεις για συντάγματα γραμμένα στο χαρτί ή με ηχηρές δημοκρατικές λέξεις, αλλά για την ανακούφιση από τις βαριές αγγαρείες, για να επιτευχθεί η καλή διατροφή.

Ποτέ άλλοτε οι διαφορές μεταξύ πλούσιου και φτωχού δεν ήταν τόσο μεγάλες και τόσο βαθιές, όσο στις μέρες μας. Οι οικονομολόγοι που στις προμετωπίδες των συγγραμμάτων τους, βεβαιώνουν ότι η φτώχεια είναι τόσο αρχαία, όσο και η ανθρωπότητα, παίζουν με τις λέξεις. Υπάρχει φτώχεια απόλυτη και φτώχεια σχετική. Απόλυτη φτώχεια είναι η κατάσταση που στη διάρκεια της ο άνθρωπος δεν μπορεί η μόλις που καταφέρνει να ικανοποιεί τις πραγματικές του ανάγκες, εκείνες δηλαδή που προκύπτουν από τις ζωτικές οργανικές του λειτουργίες, με άλλα λόγια δεν βρίσκει επαρκή τροφή ή δεν την αποκτά με αποτέλεσμα να μην έχει χρόνο να ξεκουραστεί και να χορτάσει τον ύπνο, αυτά τα δύο που ο οργανισμός του έχει ανάγκη, έτσι ώστε να μη φθαρεί πρόωρα.

Ο καθένας νιώθει τον εαυτό του φτωχό κατά κάποιο ξεχωριστό τρόπο ο εργάτης, εάν δεν έχει για λόγους οικονομικούς τη δυνατότητα να καπνίζει και κάποτε να πίνει, ο καταστηματάρχης, όταν δεν είναι σε θέση να φοράει ακριβά ρούχα και να γεμίζει το σπίτι του με περιττά έπιπλα, ο ελεύθερος επαγγελματίας, όταν η ανάγκη να αποκτήσει κάποιο κεφάλαιο δεν του επιτρέπει να φροντίσει τα παιδιά του ή να δημιουργήσει προϋποθέσεις εξασφάλισης των γηρατειών του.

Η φτώχεια αυτή, ολοφάνερα είναι σχετική, έτσι ώστε ο καταστηματάρχης να φαντάζει πλούσιος στα μάτια του εργάτη και ένας καθηγητής να θεωρεί θαυμάσιο τον τρόπο της ζωής εκείνο που θα φαινόταν στενάχωρος σ’ ένα αριστοκράτη αναθρεμμένο μέσα στην πολυτέλεια και την καλοπέραση, όμως η φτώχεια αυτή είναι και εντελώς υποκειμενική, εφόσον δεν υπάρχει παρά μόνο στη φαντασία του ατόμου και δεν είχε σαν αποτέλεσμα την πραγματική χειροτέρευση των απαραίτητων για την ύπαρξη όρων και συνεπώς ούτε φθορά του οργανισμού. Πριν από πολύ καιρό , ο γέρο-Διογένης έχει αποδείξει, ότι μπορεί κανείς να περνά πολύ καλά όταν εύκολα ικανοποιεί τις ανάγκες του σώματος.

Από την άποψη του ανθρώπου των σχετικά προηγούμενων αιώνων, που δεν ήταν πάρα δούλος όλων των συνηθειών και όλων των αναγκών της πολιτισμένης ζωής, η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπινων όντων φαίνεται ότι υπήρξε σχετικά φτωχή, όσο και αν μακρύνει κάνεις το βλέμμα προς το παρελθόν και τόσο φτωχότερη όσο απομακρύνεται από το παρόν προς το παρελθόν.

Τα ρούχα τους ήταν πολύ πιο χοντρά και τα ανανέωναν λιγότερο συχνά, οι κατοικίες τους ήταν λιγότερο άνετες, η τροφή τους πιο απλή, η επίπλωση πιο λιτή, διέθεταν λιγότερο μετρητό χρήμα και λιγότερα περιττά πράγματα. Ωστόσο η σχετική αυτή φτώχεια δεν πείραζε πολύ».

Διαβάστε κι άλλα άρθρα που αγαπήσαν οι αναγνώστες μας: