Οι Έλληνες γνώρισαν τη Βόρεια Μαύρη θάλασσα πριν από 2.700 χρόνια. Πόντιοι και Ίωνες ίδρυσαν δεκάδες αποικίες.
Μετά τη βυζαντινή και τη γενοβέζικη παρουσία, ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος έφερε τη ριζική ανατροπή: το 1778 η Αικατερίνη Β’ με διάταγμα μετεγκαθιστά 18.000 Έλληνες από την Κριμαία στην Μαριούπολη, όπου χτίζουν 23 χωριά.
Στον 19ο αιώνα, η ελληνική επιχειρηματική δικτύωση απλώνεται στα λιμάνια της Οδησσού, της Ταγκανρόγκ και της ίδιας της Μαριούπολης, τροφοδοτώντας το ρωσικό σιτηρέσιο και γεννώντας εμπορικούς οίκους που θα μετεξελιχθούν αργότερα σε ναυτιλιακές δυναστείες.
Η πολιτιστική άνοιξη και ο διωγμός.
Με τη σοβιετική Korenizatsiia (η Μόσχα λανσάρει την πολιτική «κορενιζάτσια» – μια μορφή πολυεθνοτικής άνοιξης) ιδρύονται 170 ελληνικά σχολεία, εφημερίδες και το σπουδαιότερο, ο ελληνικός θεατρικός όμιλος της Μαριούπολης (1932). ο πρώτος κρατικός ελληνόφωνος θίασος στη ΕΣΣΔ. Από το 1935 παίζει αποκλειστικά στη ρωμέικη διάλεκτο, ανεβάζοντας έργα του ποιητή – δραματουργού Γεώργη Κoστοπράβ.
Ο Στάλιν όμως ανέτρεψε αυτή την πολιτιστική άνθιση. Το 1930 τα ελληνικά σχολεία άρχισαν να κλείνουν, οι δημοσιεύσεις στα ελληνικά απαγορεύτηκαν και πολλοί Έλληνες οδηγήθηκαν στην εξορία.
Ηπειρώτες και Βορειοηπειρώτες: Ποιες οι διαφορές; Μια ιστορία όλο αγκάθια
Αυτή η «άνοιξη» τελειώνει με την απόλυτη βία, καθώς η Ελληνική επιχείρηση της NKVD συλλαμβάνει μέσα σε λίγους μήνες 20.000 Έλληνες. Τουλάχιστον 15.000 εξ αυτών εκτελούνται επί τόπου και οι υπόλοιποι στάλθηκαν στα Γκουλάγκ ενώ οι περισσότεροι καλλιτέχνες του θεάτρου, μαζί με τον Κωστοπράβ δολοφονούνται. Η δικαιολογία όπως αναγράφεται στο διάταγμα ΝΚVD № 50215 ήταν ένα ανύπαρκτο «δίκτυο σαμποτέρ» και όριζε ποσοστώσεις συλλήψεων ανά περιοχή. Έτσι, αστυνομικοί συνέλεγαν απλώς ονόματα μέχρι να συμπληρώσουν τον απαιτούμενο αριθμό, χωρίς καμία απαιτούμενη κατηγορία.
Ακολουθούν τρία μαζικά κύματα εκτοπισμού (1942,1944,1949) προς Καζακστάν και Ουζμπεκιστάν, μόνο στις αποστολές του ’42 και του ’44 μεταφέρονται πάνω από 30. 000 άτομα, χιλιάδες εκ των οποίων πεθαίνουν καθοδόν.
Η σοβιετική διοίκηση δεν αποκατέστησε ποτέ θεσμικά τους Έλληνες, κάτι που συνέβη για άλλες «τιμωρημένες» εθνότητες μόλις τη δεκαετία του ’90. Οι περισσότεροι επέλεξαν τελικά τη μετανάστευση: ήδη από το 1938 κύματα προσφύγων κατέφευγαν στην Ελλάδα, ενώ μετά το 1991 έφτασαν άλλοι 150.000.
Όσοι έμειναν, κουβαλούν ακόμη ιστορίες παγωμένων συρμών και αδειανών χωριών. Η ελληνική γλώσσα της Μαριούπολης – τα ρωμέικα – κινδυνεύει πλέον όσο ποτέ: λιγότεροι από 20. 000 ενεργοί ομιλητές, χωριά που ερημώνουν, και ένα θέατρο στη Μαριούπολη που βομβαρδίστηκε το 2022, παίρνοντας μαζί του και τα τελευταία αρχεία της προπολεμικής πολιτιστικής άνθησης.
Στα ράφια των τυράννων: Μια ματιά στις βιβλιοθήκες των Στάλιν, Χίτλερ και Μάο
