Ο μύθος του σπηλαίου εμφανίζεται στο έργο «Πολιτεία» και λειτουργεί ως οξυδερκής μεταφορά για τη διάκριση ανάμεσα στην εμπειρική ψευδαίσθηση και τη νοητική αλήθεια.
Οι αλυσοδεμένοι κρατούμενοι, εξαναγκασμένοι από παιδική ηλικία να κοιτούν τις σκιές αντικειμένων που προβάλλονται μπροστά τους από μια κρυμμένη φωτιά, πείθονται πως αυτές οι σκιές είναι ολόκληρη η πραγματικότητα. Όταν ένας από αυτούς απελευθερωθεί, ανακαλύπτει όχι μόνο τα πραγματικά αντικείμενα πίσω από τις σκιές αλλά και τον έξω κόσμο, όπου ο ήλιος (σύμβολο της αλήθειας) φωτίζει τα πάντα.
Η αλληγορία του Πλάτωνα δείχνει ότι η άνοδος στη γνώση είναι οδυνηρή, όμως η επιστροφή στην άγνοια είναι ακόμη πιο τραγική, γιατί ο αληθινά φωτισμένος οφείλει να βοηθήσει και τους άλλους να σπάσουν τις αλυσίδες τους.
(Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο παρακάτω)
Τι εννοούσε ο Πλάτωνας με το: «Ο φόβος είναι η ψυχική ταραχή που προκαλείται από την αναμονή του…»
Στη σημερινή ψηφιακή καθημερινότητα το πρώτο και ίσως πιο εμφανές «σπήλαιο» είναι οι αλγοριθμικές «φυσαλίδες». Πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης και μηχανές αναζήτησης κατασκευάζουν εξατομικευμένες ροές ειδήσεων που ικανοποιούν, επιβεβαιώνουν και τελικά φυλακίζουν τις προϋπάρχουσες πεποιθήσεις μας. Τα φίλτρα αυτά λειτουργούν σαν αόρατοι θαλαμίσκοι, η μονότονή τους θαλπωρή θυμίζει τις σκιές που προβάλλουν οι «τεχνοκουκούλες» των αλγορίθμων, κρατώντας μας ναρκωμένους στην ευκολία μιας μερικής εικόνας του κόσμου.
Δεύτερος λόγος είναι η ίδια η κουλτούρα της οθόνης που υποκαθιστά το βίωμα με απεικόνιση. Η αδιάκοπη ροή βίντεο, stories και streaming χτίζει μια συνεκτική αλλά πλασματική αφήγηση για τον εαυτό και τον κόσμο. Τα μάτια μας, όπως επισημαίνει πρόσφατη μελέτη πάνω στις «ψηφιακές σκιές», συνηθίζουν στη λάμψη του γαλάζιου φωτός όπως οι κρατούμενοι συνήθιζαν σκοτάδι. Κι έτσι οποιαδήποτε προσπάθεια εξόδου στον αβίαστο διάλογο ή στη φυσική εμπειρία βιώνεται ως ενοχλητική θάμβωση .
Τρίτος λόγος είναι η συστημική διάδοση ψευδών ειδήσεων και θεωριών συνωμοσίας. Η παραπληροφόρηση παρουσιάζεται με την ίδια επιτηδευμένη καλλιγραφία και τα ίδια μέσα διασποράς με την έγκυρη γνώση, έτσι ώστε οι «σκιές» των ειδήσεων να μοιάζουν αδιαχώριστες από τα αληθινά γεγονότα. Το φαινόμενο αυτό ευθύνεται για την κλιμάκωση του κοινωνικού διχασμού και για την απροθυμία των πολιτών να εγκαταλείψουν τις αλυσίδες της βολικής ψευδαίσθησης που επιτείνει ο μηχανισμός των clickbait.
Τέταρτος λόγος είναι η αναδυόμενη κουλτούρα της προσομοίωσης: εικονική πραγματικότητα, μετασύμπαν, ακόμη και η «Υπόθεση της Προσομοίωσης» επανεγγράφουν την καχυποψία μας για το τι είναι «πραγματικό». Από το κινηματογραφικό παράδειγμα του «Matrix» έως τις φιλοσοφικές εικασίες περί ψηφιακών συμπάντων, επαναλαμβάνεται το μοτίβο του κρατουμένου που δεν ξέρει αν ζει σε κόσμο σκιών ή σε βάση δεδομένων. Ο διάλογος γύρω από αυτές τις τεχνο-ουτοπίες αναδεικνύει ότι η βασική αγωνία του Πλάτωνα, η σύγχυση ανάμεσα σε είδωλο και ον, παραμένει καίρια.
Πέμπτος λόγος είναι η επίμονη άγνοια που γεννά η οικονομία της προσοχής. Καθώς ο χρόνος και η συγκέντρωσή μας μετατρέπονται σε εμπορεύσιμο αγαθό, η πληροφορία προσφέρεται κατακερματισμένη σε «σκιές» εύπεπτων αποσπασμάτων. Το αποτέλεσμα είναι μια κούραση της διάκρισης και μια παθητική αποδοχή όσων προβάλλονται μπροστά μας, ακριβώς όπως οι δεσμώτες αποδέχονταν το παίγνιο των σκιών ως παντοτινή κανονικότητα.
Αν τα ψηφιακά μέσα, οι πλατφόρμες πληροφόρησης, οι εικονικοί κόσμοι, τα φίλτρα δεδομένων και η βιομηχανία της προσοχής συνιστούν πέντε διαφορετικές εκδοχές του σύγχρονου σπηλαίου, τότε η πλατωνική πρόσκληση για «έξοδο στο φως» αποκτά νέα επείγουσα επικαιρότητα: χρειάζεται κριτικός στοχασμός, παιδεία μέσων και ενεργή αναζήτηση πολυφωνίας, ώστε να αναγνωρίζουμε τις σκιές για αυτό που είναι και να μην καθηλωθούμε στην άνεση της αλυσοδεμένης οθόνης, κάνοντας τους δεσμώτες.
Διαβάστε κι άλλα άρθρα που αγάπησαν οι αναγνώστες μας:
- «Κάνουμε παιδιά για να….» – Οι φιλόσοφοι απαντούν με αφοπλιστική ειλικρίνεια
- Γιωσαφάτ: «Καλή μητέρα είναι αυτή που έχει …» – Μια φράση που σηκώνει συζήτηση
- Έρμαν Έσσε: «Για να βρεις τον εαυτό σου, χρειάζονται 3 πράξεις…»
- Πόση φτώχεια αντέχει ένας λαός πριν ξεσπάσει; Ο Στάινμπεκ είχε ήδη απαντήσει
- Η φράση του Τόλκιν που (εάν τη διαβάσεις) θα σε συνοδεύει για μια ολόκληρη ζωή
- Θεοδωρόπουλος: «Κάθε έθνος έχει τον δικό του Ναρκισσισμό. Εμείς οι Έλληνες τι έχουμε;»
- 30 σπουδαίες συμβουλές του Πλάτωνα: «Αφήστε τους γονείς να κληροδοτήσουν στα παιδιά τους…»
- Η διαδρομή της αυτοεκτίμησης από τον Μπουκάι: «Για να μάθω να εκτιμώ τον εαυτό μου δε φτάνει μόνο να…»
- Όσκαρ Ουάιλντ: «Ο δεσμός κάθε συντροφικότητας, είτε στο γάμο είτε στη φιλία, είναι …»
- «Η μητέρα που προσπαθεί να ελέγξει κάθε πτυχή της ζωής της κόρης της παίρνει…» – Το βιβλίο που μίλησε σε χιλιάδες γυναίκες
- Σταμάτα να φοβάσαι τα γηρατειά – O Σοπενχάουερ θα σου αλλάξει γνώμη
- Winnicott: «Αν οι μητέρες καλούνται να κάνουν αυτό ή εκείνο χάνουν την …»
- Το «Κρυφό Σχολειό» είναι μύθος και αυτά είναι τα 10 πραγματικά σχολεία που «έσωσαν» τα γράμματα
- Ο Καρλ Γιούνγκ είχε προειδοποιήσει πως θα ‘ρθει μια εποχή που οι γονείς θα μεγαλώνουν παιδιά για να …
