Όταν ο Ντοστογιέφσκι έγραψε αυτά τα λόγια στο θεμελιώδες μυθιστόρημά του «Έγκλημα και Τιμωρία», αξιοποίησε μια ανησυχητική αλήθεια για την ανθρώπινη φύση: το οδυνηρό κενό της συναισθηματικής αποσύνδεσης.
Ωστόσο, στο έργο του «Σημειώσεις από το υπόγειο» πηγαίνει ακόμη πιο βαθιά, περιγράφοντας την προτίμησή μας για φανταστικούς κόσμους έναντι των ακατάστατων αβεβαιοτήτων της πραγματικής ζωής.
Γιατί ο Ντοστογιέφσκι υποδηλώνει ότι αισθανόμαστε πιο ασφαλείς κρυμμένοι πίσω από σελίδες και λέξεις αντί να ζούμε αυθεντικά;
Φαίνεται ότι, σύμφωνα με τον Ντοστογιέφσκι, έχουμε φτάσει σε μια παράδοξη κατάσταση: η πραγματική ζωή μάς φοβίζει, η αγάπη μας διαφεύγει και η ελευθερία μας τρομοκρατεί.
(Διαβάστε το απόσπασμα του Ντοστογιέφσκι παρακάτω)
10 ερωτήσεις για να δεις αν ξέρεις τον Ντοστογιέφσκι ή απλώς κάνεις πως ξέρεις!
Αλλά τι εννοούσε ο Ντοστογιέφσκι υποστηρίζοντας: «Το χειρότερο που μπορεί να συμβεί σε έναν άνθρωπο είναι να μην μπορεί να αγαπήσει κανέναν»; Διαγιγνώσκει μια βαθιά υπαρξιακή ασθένεια κι αυτή η σκέψη συναντά ομαλά, και στέκεται συνεπής φιλοσοφικά.
Στις «Σημειώσεις από το υπόγειο», ο Ντοστογιέφσκι περιγράφει μια ανθρωπότητα αποκομμένη από τα γνήσια συναισθήματα, παγιδευμένη στην αυτοεπιβαλλόμενη απομόνωση. Οι άνθρωποι γίνονται μουδιασμένοι, απόμακροι και νιώθουν άβολα με την ευαλωτότητα που απαιτεί η γνήσια αγάπη. Αντ’ αυτού αποσύρονται σε φαντασιώσεις και διανοητικές αποδράσεις.
Με απλά λόγια το να είσαι ανίκανος να αγαπήσεις σημαίνει πως ζει στην σκιά, ποτέ πλήρως ζωντανός, πάντα στο περιθώριο, αποφεύγοντας την πραγματική ζωή, «ο πυλός που πλάθω λιγοστός» που έλεγε και ο Λεωνίδας Ζενάκος.
Ένα απόσπασμα του Ντοστογιέφσκι από το «Υπόγειο»
Όλοι έχουμε ξεσυνηθίσει σε τέτοιο βαθμό τη ζωή, που σε μερικές στιγμές αισθανόμαστε κάποια αηδία για την πραγματική ζωή και για τούτο την αποστρεφόμαστε όταν μας τη θυμίζουν. Καταντήσαμε να θεωρούμε την πραγματική ζωή σαν αγγαρεία, σχεδόν σαν ένα επάγγελμα, και όλοι μέσα μας είμαστε της γνώμης ότι είναι προτιμότερο να ζει κανείς τη ζωή των βιβλίων.
Και γιατί ταραζόμαστε; Γιατί κάνουμε τόσες ανοησίες; Τι ζητούμε; Ούτε και οι ίδιοι το ξέρουμε! Θα υποφέραμε περισσότερο αν οι τρελοί μας πόθοι πραγματοποιούνταν.
Σταθείτε, προσπαθήστε, για παράδειγμα, να μας δώσετε περισσότερη ανεξαρτησία∙ βγάλτε από τη μέση τα εμπόδια, μεγαλώστε τον κύκλο της δράσης σας∙ χαλαρώστε την κηδεμονία, ε, λοιπόν, ναι, σας το διαβεβαιώνω, εμείς όλοι… θα ξαναζητήσουμε αμέσως την κηδεμονία. Το ξέρω καλά πως θα φουρκιστείτε, πως θα μου βάλετε τις φωνές, πως θα χτυπήσετε τα πόδια σας στο πάτωμα. Μιλήστε λοιπόν, θα μου πείτε, για τον εαυτό σας μόνο, και για όλες σας τις αθλιότητες στο υπόγειο, μα δε χρειάζονται δικαιολογίες, δεν έχετε το δικαίωμα να πείτε «εμείς όλοι!».
Επιτρέψετε, κύριοι, γι’ αυτό το εμείς όλοι. Όσο για μένα, στη ζωή μου έφτασα στα άκρα εκείνο που εσείς δεν τολμάτε ούτε στο μισό δρόμο να φέρετε, από δειλία∙ κι ακόμα παίρνετε τη δειλία σας για φρονιμάδα, και παρηγοριόσαστε ξεγελώντας τον εαυτό σας. Γι’ αυτό το λόγο, ίσως να ‘μαι πιο ζωντανός από σας. Μα δώστε, παρακαλώ, περισσότερη προσοχή!
Δεν ξέρουμε ακόμη πού υπάρχει τώρα εκείνο που είναι ζωντανό, από τι είναι και πώς ονομάζεται. Αφήστε μας μόνους, χωρίς βιβλία, κι αμέσως θα πελαγώσουμε, θα τα μπερδέψουμε∙ δε θα ξέρουμε που να στηριχθούμε και σε τι ν’ αφοσιωθούμε, δε θα ξέρουμε τι πρέπει να αγαπήσουμε ή να μισήσουμε, τι πρέπει να εκτιμήσουμε ή να περιφρονήσουμε. Βαριόμαστε ακόμη και που είμαστε άνθρωποι, άνθρωποι με σάρκα και οστά αληθινά, ντρεπόμαστε γι’ αυτό και το θεωρούμε ατιμία μας. Γυρεύουμε να γίνουμε ένας τύπος γενικού ανθρώπου που δεν υπήρξε ποτέ. Είμαστε πεθαμένοι μόλις γεννηθούμε, κι είναι χρόνια και χρόνια που μας γεννούν πατέρες που δεν είναι ζωντανοί, μια κατάσταση που μας ευχαριστεί όλο και πιο πολύ. Μας αρέσει.
Σε λίγο θα επινοήσουμε κάποιο τρόπο να γεννιόμαστε από μια ιδέα. Μα δε θέλω πια να γράφω μέσα απ’ το «υπόγειο»…
Διαβάστε περισσότερα από τη φιλοσοφική πραμάτεια μας.
- Άλμπερ Καμύ: «Να γιατί είμαι με το μέρος των αγωνιστών…»
- 13 αποφθέγματα για όσους ξυπνούν νωρίς το πρωί ή έστω προσπαθούν
- Μαλβίνα: «ψέματα λέω όταν κλαίγομαι πως τάχα θέλω να μάθω ποια είμαι στην πραγματικότητα….»
- Πάουλο Κοέλιο: «Ένα παιδί μπορεί να διδάξει σε έναν ενήλικο τρία πράγματα…»
- Η «Ασκητική» του Νίκου Καζαντζάκη δε βολεύτηκε: «Χρέος μας λοιπόν να συλλάβουμε…»
- 15 αποφθέγματα του Έρμαν Έσσε: «Αν ξέρω τι σημαίνει αγάπη, αυτό συνέβη επειδή…»
- Κική Δημουλά: «Ήθελα να περπατάμε στον δρόμο αγκαζέ. Εκείνος όχι. Το θεωρούσε …
